Κέντρο Ανατολικών Σπουδών

 Οι πραγματικές επιδιώξεις της Τουρκίας

Η επιθετική στάση της Τουρκίας με τη προβολή των ενόπλων δυνάμεων της και με «αλυτρωτική» ρητορεία, οφείλεται σε έναν διακαή φόβο της. Η τουρκική πλευρά, από τα μέσα του Ψυχρού Πολέμου δεν έκρυψε τις νεοοθωμανικές της βλέψεις. Με την έλευση του 21^ου αιώνα, ο νεοοθωμανισμός ως δόγμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που θα καθιστούσε τη Τουρκία περιφερειακή δύναμη επανήλθε. Μάλιστα, με την ανάδειξη του Αχμέτ Νταβούτογλου στη θέση του επικεφαλής της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, ο νεοοθωμανισμός άρχισε να εφαρμόζεται και πρακτικά.

Η Τουρκία επί της εποχής Ερτογάν κατάφερε να σημειώσει πρόοδο σε πολλούς τομείς. Επίσης, συνεχίζει την ανοδική της πορεία παρά τις όποιες έξωθεν πιέσεις. Στρατιωτικά είναι πολύ ισχυρή εν συγκρίσει με τα υπόλοιπα περιφερειακά κράτη, έχει μια πολύ δυναμική εξωτερική πολιτική με «ανοίγματα» και σε περιοχές που δεν στρεφόταν παλαιότερα, έναν πληθυσμό που συνεχώς αυξάνεται, εγχώρια βιομηχανική και αγροτική παραγωγή και ισχυροποιημένη οικονομία. Κάτι της λείπει όμως για να ολοκληρώσει τα σχέδιά της περί περιφερειακής ανώτερης ισχύος: η ενεργειακή αυτάρκεια. Η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζει ότι χωρίς ενέργεια όλα όσα έχει επιτύχει είναι μετέωρα. Φοβάται ότι δεν θα αποκτήσει αυτάρκεια. Συνεπώς, αναγκάζεται να αναπτύξει μια ενεργειακή στρατηγική, ώστε να αποκτήσει την αυτάρκεια που επιδιώκει.

Η «πολυμερής στροφή» του Ερτογάν

Ο Τούρκος πρόεδρος αντιλαμβάνεται εδώ και καιρό ότι οι εξελίξεις ενδέχεται να τον κρατήσουν εκτός ενεργειακού παιχνιδιού στη Μεσόγειο. Οι εξελίξεις είναι οι διάφορες συναντήσεις των ηγετών μεσογειακών χωρών πλην της Τουρκίας, η σύσφιγξη σχέσεων κάποιων κρατών μεταξύ τους και οι περίτεχνες διπλωματικές  κινήσεις της Κύπρου αναφορικά με την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της. Αξίζει να προστεθούν η στάση των Η.Π.Α. καθώς και οι εξελίξεις στη Συρία.

Όλα αυτά τα γεγονότα έπεισαν την Άγκυρα να ακολουθήσει μια «πολυμερή στροφή», δηλαδή να στραφεί ταυτόχρονα σε πολλές πλευρές ώστε να ενδυναμωθεί η θέση της στον ενεργειακό ανταγωνισμό. Η τουρκική πλευρά ψάχνει τρόπους για να καταφέρει να καταστεί ενεργειακά αυτάρκης σε πολλές μεριές. Εκείνες είναι η ανατολική Μεσόγειος, η Μαύρη Θάλασσα και η Συρία.

Αναφορικά με την ανατολική Μεσόγειο, το ενδιαφέρον της Τουρκίας εστιάζεται στα κοιτάσματα στο Αιγαίο πέλαγος και ανοιχτά της Κύπρου. Οι συνεχείς αμφισβητήσεις των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι ακατάπαυστες παραβιάσεις, η «επιθετική» ρητορική και η πλεύση πλοίων για έρευνα δείχνουν μια εντατική προσπάθεια της Τουρκίας να καταφέρει να συνεκμεταλλευτεί τον ορυκτό πλούτο της ανωτέρω θαλάσσιας περιοχής.

Σχετικά με τις τουρκικές κινήσεις στη Μαύρη Θάλασσα, εκείνες αναμένεται να στεφθούν με μεγαλύτερη επιτυχία. Αφενός, ανέκαθεν η Θάλασσα του Μαρμαρά εθεωρείτο μια περιοχή «χαμηλής» συγκρουσιακής έντασης. Αφετέρου, η Τουρκία δεν είχε κάτι να χωρίσει με τις άλλες χώρες της περιοχής. Πλέον, μιας και οι σχέσεις με τη Ρωσία- κυρίαρχο της θαλάσσιας περιοχής- εξομαλύνθηκαν, το τουρκικό εγχείρημα είναι πιο εύκολο. Ήδη, από τον Νοέμβριο, πλωτά μέσα του τουρκικού ναυτικού βρίσκονται ανοιχτά των βόρειων ακτών της τουρκικής επικράτειας για να οριοθετήσουν τη τουρκική «ζώνη» εκμετάλλευσης.

Η Συρία αποτελεί το άλλο στοίχημα του Ερτογάν. Είναι κοινώς γνωστό ότι η τουρκική επέμβαση στη βόρεια συριακή επικράτεια ή αλλιώς στο «συριακό Κουρδιστάν» αποσκοπούσε στο να λύσει ένα πρόβλημα ασφάλειας των Τούρκων που αφορά τους Κούρδους. Με τις δύο επεμβάσεις τους («Ασπίδα του Ευφράτη» και «Κλάδος Ελαίας») πέτυχαν όχι μόνο να περιορίσουν τη κουρδική δραστηριότητα, αλλά και να δημιουργήσουν τουρκικούς θύλακες ώστε να πιέσουν το καθεστώς Άσσαντ και να ιδρύσουν στο μέλλον ψευδοκράτος για να αποκτήσουν στρατηγικό βάθος. Μέσα σε όλα αυτά, ενυπάρχει και μια άλλη, όχι τόσο εμφανής, επιδίωξη. Εκείνη αφορά πάλι την ενέργεια. Ο τουρκικός στρατός έφτασε έξω από το Χαλέπι όπου και σταμάτησε. Οι περιοχές που κατέχει, βρίσκονται πλησίον της συριακής πόλης. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Από το Χαλέπι και διαμέσου των συριακών εδαφών που ελέγχει τώρα ο τουρκικός στρατός, έμελλε να περάσει η προέκταση του «Αραβικού Αγωγού» («Arab Gas Pipeline») που θα μετέφερε φυσικό αέριο με τερματικό σταθμό τη πόλη Κιλίς της Τουρκίας. Η προέκταση του δεν έγινε ποτέ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα γίνει στο μέλλον. Με τη τουρκική παρουσία εκεί, η Τουρκία θα καταφέρει να εισάγει ενέργεια. Δεν είναι τυχαίο ούτε ότι συνεργάζεται στη Συρία με τη Ρωσία ούτε ότι προσέγγισε τη νόμιμη συριακή κυβέρνηση. Ο Ερτογάν φαίνεται να αποβλέπει τη συμμετοχή της χώρας του στο ενεργειακό παιχνίδι στη Μέση Ανατολή[i].

Αντί Επιλόγου

Είναι εμφανές ότι η Τουρκία κινείται βάσει σχεδιασμού βραχυπρόθεσμου, μεσοπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου. Στρέφεται σε πολλές πλευρές προκειμένου να αποκτήσει πρόσβαση σε ενεργειακά κοιτάσματα.

Η αμερικανική υποχώρηση από τη Συρία είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τη Τουρκία. Της δίνεται η δυνατότητα να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της με τις «ευλογίες» και της Μόσχας. Επίσης, μέσω της Ρωσίας, δύναται να αποκτήσει πρόσβαση στο ενεργειακό παιχνίδι σε Μαύρη Θάλασσα και Συρία. Η ελληνική πλευρά θα πρέπει να βολιδοσκοπήσει πολύ προσεκτικά τις τουρκικές κινήσεις ώστε να διασφαλίσει τα συμφέροντά της. Αρκεί να γνωρίζει ότι για την Άγκυρα τίποτα δεν είναι τυχαίο.

 

 

 

[i]  Μια σημείωση είναι σημαντική εδώ. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι κουρδικές περιοχές που έχει καταλάβει ο τουρκικός στρατός είναι μόνο η αρχή. Πιθανόν, σκοπεύει να επεκτείνει σε ολόκληρη τη βόρεια Συρία τη παρουσία και επιρροή του. Αν γίνει αυτό, όχι μόνο πλήττει ανεπανόρθωτα τους Κούρδους, αλλά στη βορειοανατολική Συρία υπάρχουν κοιτάσματα πετρελαίου, τα οποία θα περάσουν στα χέρια της Άγκυρας.

Οι Σιίτες έχουν επανειλημμένως δηλώσει την αγανάκτηση τους για τη στέρηση βασικών δικαιωμάτων τους, όσον αφορά για παράδειγμα τις παροχές στέγασης, υγείας και εκπαίδευσης. Παράλληλα, είναι σχεδόν αποκλεισμένοι από τις θέσεις εργασίας στους κυβερνητικούς φορείς. Αποκορύφωμα της αγανάκτησής τους ήταν οι μαζικές διαμαρτυρίες του 2011 με σκοπό την πολιτική αλλαγή και απομάκρυνση της μειονοτικής σουνιτικής δυναστείας που κυβερνά το νησιωτικό κράτος του Κόλπου. Η κυβέρνηση των Σουνιτών, όμως, κατάφερε να καταστείλει την – καθοδηγούμενη κυρίως από Σιίτες – φιλοδημοκρατική εξέγερση, βυθίζοντας τη χώρα σε δύο χρόνια πολιτικού αδιεξόδου.
Τη νομοθετική εξουσία στο Μπαχρέιν ασκεί το Κοινοβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από ένα διορισμένο από το βασιλιά ανώτερο στέλεχος, το Συμβουλευτικό Συμβούλιο (Shura) και ένα κατώτερο, το εκλεγμένο από το λαό Συμβούλιο των Αντιπροσώπων, το καθένα με σαράντα έδρες . Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 2002, σαράντα πολίτες εκλέγονται δημοκρατικά στο Συμβούλιο των Αντιπροσώπων σε εκλογές που λαμβάνουν χώρα κάθε 4 χρόνια. Το Συμβούλιο των Αντιπροσώπων έχει την εξουσία να εξετάζει και να ψηφίζει νομοθεσία που προτείνει ο βασιλιάς ή το υπουργικό συμβούλιο, καθώς επίσης και εξουσίες παρακολούθησης εφαρμογής νόμων.
Στις 24 Νοεμβρίου 2018 έλαβαν χώρα στο Μπαχρέιν εκλογές με ιστορική σημασία. Ο λόγος ήταν η άνευ προηγουμένου αυξημένη συμμετοχή και εκλογή γυναικών, γεγονός που θα μπορούσε να σημάνει τη διεύρυνση της συμμετοχής τους στα κοινά και την εξέλιξή τους σε θέσεις ισχύος. Είναι η πέμπτη φορά, έπειτα από τη δημοσίευση του νέου Συντάγματος το 2002, που διεξάγονται οι εκλογές για το Συμβούλιο των Αντιπροσώπων στη χώρα. Οι εκλογείς του Μπαχρέιν προσήλθαν στις κάλπες στις 24 Νοεμβρίου 2018 για δεύτερη φορά από τότε που ξέσπασαν οι ταραχές του 2011 . Πριν από τις εκλογές, ωστόσο, ακτιβιστές και μέλη των «απαγορευμένων» κομμάτων της αντιπολίτευσης προέτρεψαν τους ψηφοφόρους σε μποϊκοτάζ, χαρακτηρίζοντας αυτές τις εκλογές ως “φάρσα”. Από την άλλη, ο βασιλιάς Hamad, ο οποίος εξέδωσε το διάταγμα για τις εκλογές κατά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στις 11 Σεπτεμβρίου 2018, ενθάρρυνε τους πολίτες να συμμετάσχουν σε “ελεύθερες, δίκαιες και διαφανείς” εκλογές.
Το ιδιαίτερο και πρωτόγνωρο αυτών των εκλογών, όπως προαναφέρθηκε, ήταν η αυξημένη εκλογή γυναικών, για τα δεδομένα του Μπαχρέιν. Στις πρώτες εκλογές, το 2002, δεν εξελέγη καμία γυναίκα, ενώ το 2006 μόνο μία γυναίκα τα κατάφερε, η Lateefa al-Gaood, η οποία διατήρησε την έδρα της και το 2010, παραμένοντας η μοναδική γυναίκα νομοθέτης. Το 2014 ο αριθμός των εκλεγμένων γυναικών αυξήθηκε στις 3 σε σύνολο των 40 Αντιπροσώπων του Συμβουλίου. Με τον δεύτερο και τελικό γύρο των εκλογών του Νοεμβρίου, αναδείχθηκαν από την ψηφοφορία συνολικά έξι γυναίκες, διπλασιάζοντας τον αριθμό των γυναικών νομοθετών στο μικρό βασίλειο του Κόλπου. “Οι εκλογές του 2018 είναι ιστορικές για το Μπαχρέιν”, δήλωσε ο Mohammed al-Sayed, εκπρόσωπος Τύπου του οργάνωσης Citizens for Bahrein, στο κανάλι ειδήσεων Al Arabiya και συμπλήρωσε λέγοντας πως οι πολίτες του Μπαχρέιν πιστεύουν στην ισότητα των δύο φύλων, αλλά και στον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία και την πολιτική.
Γενικότερα, τα ΜΜΕ που ανήκουν στην κυβέρνηση χαιρέτισαν αυτή την αριθμητική αύξηση των γυναικών στο Κοινοβούλιο σε κλίμα ενθουσιασμού. Πολλοί φορείς της χώρας περιγράφουν την εκλογική νίκη των έξι γυναικών ως πηγή υπερηφάνειας. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση της Bahrain’s Businesswomen’s Society, όπου εκπρόσωπός της δήλωσε: « the latest election will be remembered for breaking the glass ceiling». Ο ίδιος ο βασιλιάς Hamad στην ομιλία του κατά την έναρξη της νέας θητείας του κοινοβουλίου, ανέφερε: «Υπογραμμίζουμε τον ηγετικό ρόλο των γυναικών του Μπαχρέιν, που συνέβαλε στη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτικού μας κράτους…» Ενώ μία από τις νικήτριες αυτών των εκλογών, η Fawzia Zainal δήλωσε πως η νίκη της, αποτελεί νίκη έναντι της αντρικής κυριαρχίας και δείχνει ότι οι ψηφοφόροι επέλεξαν ώριμα υποψηφίους σύμφωνα με τις ικανότητές τους. Η ίδια μάλιστα αναδείχθηκε πρόεδρος του Συμβουλίου των Αντιπροσώπων, κάνοντας το Μπαχρέιν την τρίτη αραβική χώρα που έχει μια γυναίκα πρόεδρο στο κοινοβούλιο.
Μέσα στο κλίμα ευφορίας για τα αποτελέσματα αυτών των εκλογών, έγινε ειδική αναφορά στην ανυπαρξία συστήματος ποσοστώσεων στο εκλογικό σύστημα. Η κυβέρνηση προβάλλει την πεποίθηση ότι οι γυναίκες μπορούν να εκλεγούν χωρίς την ύπαρξη ποσοστώσεων ως εγγύηση της εκπροσώπησής τους. Το Μπαχρέιν δεν διαθέτει σύστημα ποσοστώσεων για την εκπροσώπηση των γυναικών, καθώς πολλοί θεωρούν ότι ένα τέτοιο σύστημα αντιτίθεται στο σύνταγμα της χώρας και τα ίσα δικαιώματα για όλους τους πολίτες. Η Γενική Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου για τις Γυναίκες, Ηala Al Ansari , δήλωσε ότι οι γυναίκες του Μπαχρέιν έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη του έθνους ως εκπρόσωποι στο κοινοβούλιο και στα δημοτικά συμβούλια. Ωστόσο, επέμεινε ότι δεν πρέπει να υπάρχει καμία ποσόστωση για την αύξηση του αριθμού των γυναικών στην πολιτική, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε παραβίαση του συντάγματος. Ταυτόχρονα, δήλωσε πως δεν υπάρχουν εμπόδια στην συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και τη δημόσια ζωή. Ένα τέτοιο σύστημα θα παραβίαζε επίσης τις διατάξεις του National Action Charter, δήλωσε επίσης η Al Ansari, αναφερόμενη στο έγγραφο που προωθούσε το 2001 ένα ευρύ φάσμα πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων στο Μπαχρέιν και εγκρίθηκε από το 98,4% των πολιτών σε εθνικό δημοψήφισμα.
Τα επιχειρήματα για τη μη υιοθέτηση συστήματος ποσοστώσεων στο μικρό αραβικό βασίλειο βρίσκουν έδαφος στην παρουσία γυναικών στον τομέα της παραγωγικότητας, εισερχόμενες πλέον σε ανδροκρατούμενα επαγγέλματα, αλλά και της εκπαίδευσης, καθώς ο αριθμός των γυναικών που λαμβάνουν ανώτατη εκπαίδευση έχει αυξηθεί. Επίσης, υπάρχει και το επιχείρημα ότι η πολιτική ζωή πρέπει να βασίζεται σε δίκαιη ανταγωνιστικότητα χωρίς να χρειάζεται να εισαχθούν προσωρινά μέτρα που, όχι μόνο περιορίζουν το δικαίωμα των εκλογέων να επιλέγουν, αλλά αντιμετωπίζουν και τις γυναίκες του Μπαχρέιν ως μειοψηφία. Εκτός αυτών, η Al Ansari τόνισε πως «αρκετές μελέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες που αναδεικνύονται μέσω του συστήματος ποσοστώσεων, δεν είναι απαραιτήτως οι πιο κατάλληλες για τη δουλειά». Την υποστήριξη των γυναικών στην άσκηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι μπορεί να αναλάβει η κοινωνία πολιτών του Μπαχρέιν, δημιουργώντας προγράμματα ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία της συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια ζωή.
Η παρουσία εννέα γυναικών στη Shura, εκτός από τις έξι εκλεγμένες στο Συμβούλιο των Αντιπροσώπων, σημαίνει ότι οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν σήμερα το 18,75% του κοινοβουλίου στο Μπαχρέιν για το διάστημα 2018-2022. Μπορεί όμως αυτή η νίκη των γυναικών να σημαίνει ανάπτυξη δημοκρατικών αρχών στη χώρα; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι μάλλον αρνητική, καθώς εκ των πραγμάτων το Μπαχρέιν παραμένει μοναρχία, παρά την εγκαθίδρυση κοινοβουλίου το 2002.
Οι περίπου 500 υποψήφιοι των εκλογών του 2018 προέρχονταν από 20 πολιτικά κόμματα, τα οποία αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από κυβερνητικούς υποψηφίους. Οι δύο κύριες ομάδες της αντιπολίτευσης, Al Wefaq και η Εθνική Δημοκρατική Δράση (Wa’ad) διαλύθηκαν και τα πρώην μέλη τους είναι αποκλεισμένα από συμμετοχή στις εκλογές ως υποψήφιοι. Συγκεκριμένα, το Al Wefaq, κόμμα σιιτών που είχε την πλειοψηφία στο Συμβούλιο των Αντιπροσώπων, απέσυρε τους 18 βουλευτές του από την Εθνοσυνέλευση κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του 2011 και ζήτησε μποϊκοτάζ στις εκλογές του Νοέμβρη, επικαλούμενο πολιτική περιθωριοποίηση των Σιιτών. Τον Μάιο του 2018, το προηγούμενο κοινοβούλιο του Μπαχρέιν ενέκρινε νόμο που απαγορεύει στα μέλη των διαλυμένων πολιτικών κομμάτων, μεταξύ των οποίων τα Al Wefaq και Wa’ad, να συμμετέχουν στις εκλογές, ενώ τον Οκτώβρη του ίδιου έτους ο Ali Salman, ηγέτης του Al Wefaq, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ του Κατάρ.
Συμπερασματικά, παρά τον αριθμό ρεκόρ των γυναικών στο κοινοβούλιο, με βάση τον οποίο θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η πολιτική ζωή στο Μπαχρέιν αναπτύσσεται, η απαγόρευση ύπαρξης αντιπολίτευσης συρρικνώνει την πολιτική ελευθερία και ταυτόχρονα διαιωνίζει την ανισότητα στη χώρα. Σε καμία περίπτωση το Μπαχρέιν δεν αποτελεί εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς βλέπουμε πως ακόμα και σήμερα οι πληγές του 2011 είναι εμφανείς στην κοινωνία και την πολιτική ζωή. Το νέο κοινοβούλιο, που αποτελείται μόνο από μέλη που στηρίζουν την κυβέρνηση, πέρα από το δύσκολο έργο των οικονομικών μέτρων που πρέπει να ψηφίσει, ίσως αντιμετωπίσειτελικά και ζητήματα νομιμοποίησης μετά την πολιτική καταστολή της αντιπολίτευσης.

Καταλυτικό ρόλο για τις ως άνω εξελίξεις και κυρίως για την κοινωνιολογική εμφάνιση της «Λαϊκής Συμμαχίας» έπαιξε το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016 το οποίο, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Έρευνας GENAR İhsan Aktaş, θεωρήθηκε ως μια οργανωμένη προσπάθεια κατάλυσης της δημοκρατίας που υποστηρίχθηκε και ενθαρρύνθηκε από δυτικές πολιτικές δυνάμεις. Όπως αναφέρει, κινητήρια δύναμη της αντίστασης κατά της προσπάθειας επιβολής στρατιωτικού καθεστώτος αποτέλεσε ο ίδιος ο τουρκικός λαός, γεγονός που ευνόησε το πολιτικό αφήγημα περί ύπαρξης εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών και της αναγκαιότητας δημιουργίας και εδραίωσης ενός πολιτικού άξονα («Λαϊκή Συμμαχία») ικανού να αποτρέπει κάθε είδους προσπάθεια ανατροπής του υφιστάμενου πολιτικού, ακόμη και εδαφικού, γίγνεσθαι. Για το σκοπό αυτό συνενώθηκαν εθνικιστικά και συντηρητικά τμήματα της κοινωνίας, θέτοντας τις εσωτερικές τους διαφορές στην άκρη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία της «Λαϊκής Συμμαχίας». Βασικό ζητούμενο αυτής δεν είναι η επίλυση βραχυπρόθεσμων ζητημάτων, αλλά η εξυπηρέτηση ιστορικών συμφερόντων, η συνένωση λαού και κράτους και η αντίσταση κατά παγκόσμιων σχεδίων.
Περαιτέρω, αν και στα σχέδια του κυβερνώντος κόμματος «Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» προϋπήρχε η μετάβαση από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα, η στήριξή του από τον λαό πριν το αποτυχημένο πραξικόπημα δεν θα ξεπερνούσε το 35%. Μετά, όμως, την 15η Ιουλίου και τη δημιουργία της «Λαϊκής Συμμαχίας», πάνω από το 50% του εκλογικού σώματος υποστήριξε τη μετάβαση στο νέο προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης. Επιπρόσθετα, χάρη στη «Λαϊκή Συμμαχία», το έτερον ήμισυ αυτής (Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος) όχι μόνο κατάφερε να μην κατακερματιστεί και να προστατεύσει τη θεσμική του ταυτότητα, αλλά και να αναδειχθεί σε βασικό πολιτικό κόμμα της τουρκικής πολιτικής .
Εξαιτίας της θεμελιώδους αλλαγής του τουρκικού πολιτικού συστήματος απαιτείται αρκετός χρόνος για την πλήρη κατανόηση της διοικητικής σημασίας του διαρθρωτικού αυτού μετασχηματισμού, καθώς και των μακροπρόθεσμων συνεπειών αυτού, αλλά και των αλλαγών σε κάθε πολιτικό πεδίο, από τη διοικητική δομή του κράτους μέχρι το ρόλο και την κατάσταση των πολιτικών κομμάτων. Η αποδυνάμωση της σημασίας των πολιτικών κομμάτων και η ενίσχυση του ρόλου της προεδρίας και των προεδρικών εκλογών, αλλά και η αναγκαιότητα συμμαχιών με κόμματα που να εξασφαλίζουν τουλάχιστον το 50% των ψήφων για σύσταση κυβέρνησης, συνιστούν κάποιες από τις άμεσες συνέπειες των διαρθρωτικών αλλαγών του πολιτικού συστήματος της Τουρκίας και της μετάβασης στο προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης.
Αντίστοιχο αντίκτυπο έχει το νέο προεδρικό σύστημα και στις τοπικές εκλογές. Στις δεκαετίες ’80 και ’90, όπου το πολιτικό φάσμα χαρακτηριζόταν από υψηλό βαθμό αποδιοργάνωσης, ένα πολιτικό κόμμα θα μπορούσε εύκολα να αναδείξει δήμαρχο σε μια πόλη, παίρνοντας μόλις το 25% των ψήφων. Για παράδειγμα, το 1994 ο Recep Tayyip Erdoğan κέρδισε στις εκλογές του μητροπολιτικού δήμου της Κων/πολης συγκεντρώνοντας το 25,19%, όταν οι κύριοι ανταγωνιστές του, ο İlhan Kesici (ANAP) και ο Zülfü Livaneli (CHP) έλαβαν 22% και 20%, αντίστοιχα. Ως εκ τούτου, ένας απροσδόκητος υποψήφιος θα μπορούσε να έχει κερδίσει έναν δήμο, ενώ μια φαινομενικά ασήμαντη αλλαγή στην εκλογική επανευθυγράμμιση θα μπορούσε να είχε αλλάξει τον νικητή των τοπικών εκλογών σε μια συγκεκριμένη πόλη. Μία ημέρα πριν από τις τοπικές εκλογές του 1994, καμία εφημερίδα δεν προέβλεψε τον εκλογικό θρίαμβο του Κόμματος Ευημερίας. H αποδιοργανωμένη, όμως, δομή του πολιτικού φάσματος είχε αφήσει περιθώρια για αποτελέσματα – έκπληξη.
Στις επερχόμενες, όμως, τοπικές εκλογές η οριακή επικράτηση των κομμάτων δεν είναι αρκετή. Η μετάβαση στο προεδρικό σύστημα, αλλά και το γεγονός ότι το διακύβευμα είναι η ενίσχυση ή η αμφισβήτηση αυτού του συστήματος, έχουν οδηγήσει τόσο το κυβερνών κόμμα AKP, όσο και το κόμμα της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης CHP («Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) να επιδιώκουν την επικράτησή τους, κυρίως στους τρεις σημαντικότερους μητροπολιτικούς δήμους (Κων/πολη, Άγκυρα, Σμύρνη), με αυξημένη πλειοψηφία. Αν ληφθούν, παράλληλα, υπόψη και οι προσπάθειες των άλλων κομμάτων, ιδίως του MHP και του IYI, για διατήρηση ή ενίσχυση της δυναμικής τους, καθίσταται κατανοητό γιατί οι συμμαχίες είναι απαραίτητες στην πολιτική ζωή της χώρας .
Επιπρόσθετα, παρά το κλίμα ανανέωσης που θέλει να δώσει ο Erdoğan μέσα από τις υποψηφιότητες για τις τοπικές εκλογές, τα σημαντικά προβλήματα της κοινωνίας είναι η οικονομία, η εκπαίδευση, η ανεργία και η ασφάλεια. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η οικονομία και η ανεργία θα έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις τοπικές εκλογές, ενώ η εκπαίδευση και η ασφάλεια θα διαδραματίσουν μικρότερο ρόλο. Η δυσφορία των ψηφοφόρων σχετικά με τις διοικήσεις στους δήμους αφορά περιπτώσεις διαφθοράς, νεποτισμού και ύπαρξης αδικαιολόγητων κερδών που συνδέονται άμεσα με τα προβλήματα της οικονομίας και της ανεργίας. Οι ψηφοφόροι, επομένως, θέλουν μια διοίκηση, ανεξαρτήτως καινούργιων ή παλαιότερων υποψηφίων, που να είναι διαφανής και δίκαιη, παρέχοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους. Αυτή η αναγκαιότητα αναδεικνύεται σε μείζονος σημασίας ζήτημα .
Η φιλοπεριβαλλοντική προεκλογική εκστρατεία Erdoğan
Το κυβερνών κόμμα AKP φαίνεται να έχει ολοκληρώσει τη σχεδίαση της στρατηγικής που θα ακολουθήσει ενόψει των τοπικών εκλογών του Μαρτίου. Η εκλογική διακήρυξη, που αναμένεται να ανακοινωθεί από τον Erdoğan στις 19 Ιανουαρίου στην Άγκυρα, επικεντρώνεται στον άνθρωπο, στη διαφάνεια και στον περιβαλλοντισμό, έχοντας ως κύριο σύνθημα «καθαρή κοινωνία, καθαρό περιβάλλον και διοικήσεις με διαφάνεια», ενώ παράλληλα δίδεται έμφαση στην κριτική για την απρογραμμάτιστη αστικοποίηση, τη σπατάλη δημοτικών πόρων και την έλλειψη πρασίνου σε ορισμένες επαρχίες.
Σύμφωνα με τη στρατηγική του κόμματος, τα δημοτικά έργα θα τελούνται με πλήρη διαφάνεια και οι δήμαρχοι δεν θα πρέπει να παρεκκλίνουν από την προγραμματική διακήρυξη. Επιπρόσθετα, θα συσταθεί από το κόμμα μια επιτροπή πειθαρχίας που θα επιθεωρεί τους δήμους σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Τα τελευταία χρόνια το AKP έχει εντείνει τις προσπάθειές του ως προς τις φιλοπεριβαλλοντικές πολιτικές του. Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τη διακήρυξη για τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου, το AKP δεσμεύτηκε για επενδύσεις σε πάρκα και μεγάλους χώρους πρασίνου. Κατά τη διάρκεια ομιλίας του το 2017, ο Erdoğan είχε ασκήσει σφοδρή κριτική στις μεθόδους αστικοποίησης που καταστρέφουν το πράσινο, λέγοντας «κάθε βήμα που ρημάζει το οικοσύστημα, είναι μια καταστροφή. Πρέπει να προχωρήσουμε σε άμεσες παρεμβάσεις».
Στα πλαίσια αυτά ανακοινώθηκε ότι το κόμμα δεν θα ακολουθήσει τις παραδοσιακές μεθόδους προεκλογικής εκστρατείας, αλλά θα προβεί σε εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όπως, μάλιστα, δήλωσε ο Erdoğan «εγκαταλείπουμε πλήρως τις μεθόδους εκστρατείας που προκαλούν οπτική και ηχητική ρύπανση. Έχουμε αποφασίσει να ακολουθήσουμε μια εκστρατεία που θα σέβεται το περιβάλλον και τους ανθρώπους», τονίζοντας ότι τα πανό και οι σημαίες θα επιτρέπονται μόνο κοντά σε οργανώσεις του κόμματος και σε εκλογικά κέντρα συντονισμού , ενώ τα μεγάφωνα με προπαγανδιστικά μηνύματα θα παίζουν σε συγκεκριμένες και προγραμματισμένες ώρες. Συγχρόνως, ο Erdoğan κάλεσε και τα άλλα κόμματα να πράξουν το ίδιο.
Να σημειωθεί ότι ο πρώτος περιβαλλοντικός νόμος στην Τουρκία εισήχθη το 1983, ενώ το 1991 ιδρύθηκε το Υπουργείο Περιβάλλοντος, το οποίο στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Υπουργείο Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας. Με την πάροδο του χρόνου έγιναν τροποποιήσεις στη νομοθεσία, με σημαντικότερη το 2006 όπου προστέθηκαν οι όροι «βιώσιμο περιβάλλον» και «αειφόρος ανάπτυξη».
Παρά τις όποιες προσπάθειες του κυβερνώντος κόμματος να τονίσει τις φιλοπεριβαλλοντικές πολιτικές του, το CHP ασκεί δριμεία κριτική κατηγορώντας το για «σφαγή της φύσης». Σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Πολεοδομίας, πάνω από 5.000 δέντρα θα κοπούν για να κατασκευαστούν 553 βίλες στην περιοχή Beykoz της Κωνσταντινούπολης, σε μια έκταση περίπου 2,5 εκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων δάσους. Επιπρόσθετα, τον Σεπτέμβριο οι τουρκικές αρχές διέταξαν την κοπή εκατοντάδων δέντρων στο κέντρο της Άγκυρας προκειμένου να κατασκευαστεί μουσείο που θα μνημονεύει το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016. Τέλος, περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν την οικολογική καταστροφή που έχει προκαλέσει η κατασκευή του τρίτου «φαραωνικού» αεροδρομίου της Κων/πολης (657.000 δέντρα) .

⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου

Η συνάντηση Erdoğan – Bahçeli έλαβε χώρα στην προεδρική κατοικία στην Άγκυρα και σύμφωνα με τις δηλώσεις του Τούρκου προέδρου στο επίκεντρο της συζήτησης θα ήταν το ενδεχόμενο συνεργασίας AKP – MHP και στις τοπικές εκλογές, τονίζοντας παράλληλα ότι κάτι τέτοιο αποτελεί προσδοκία της εκλογικής βάσης των δύο κομμάτων .
Παρά, λοιπόν, την αρχική ανακοίνωση του Bahçeli, στις 23 Οκτωβρίου, με βάση την οποία απέκλειε συνεργασία με το AKP στις προσεχείς τοπικές εκλογές και ξεκαθάριζε ότι το MHP θα «κατέβαζε» δικούς του υποψήφιους σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες, αποφασίστηκε τελικά η αλλαγή στρατηγικής και η εκ νέου στήριξη προς το AKP.
Συγκεκριμένα, στις 24 Νοεμβρίου, ο πρόεδρος του MHP σε ομιλία του στην Αττάλεια ανέφερε ότι απόφαση του κόμματος είναι να στηρίξει πλήρως τους υποψήφιους του «Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης», όποιοι κι αν είναι αυτοί, στους τρεις σημαντικότερους μητροπολιτικούς δήμους (σ.σ. Κων/πολη, Άγκυρα, Σμύρνη), ενώ τόνισε ότι το κόμμα θα έχει τους δικούς του υποψήφιους σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά «όποιος στοχοποιεί το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης θα μας βρει μπροστά του. Το ζήτημα είναι η “Λαϊκή Συμμαχία”, το σύστημα της προεδρικής διακυβέρνησης και η σύνθεση και ο σχηματισμός των τοπικών διοικήσεων να βρίσκονται σε αρμονία μεταξύ τους» .
Σύμφωνα με την Daily Sabah, η υποστήριξη που παρέχει το MHP στους υποψήφιους του AKP στις τρεις μητροπόλεις, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε μια καθαρή νίκη του AKP σε Άγκυρα και Κων/πολη και να αποτελέσει σημαντική πρόκληση στο προπύργιο του «Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος» (CHP), τη Σμύρνη.
Συγκεκριμένα και λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά των κομμάτων από τις προηγούμενες τοπικές εκλογές του 2014 (Άγκυρα: AKP 44,80%, CHP 43,78%, MHP 7,77%, Κων/πολη: AKP 47,92%, CHP 40,08%, HDP 4,83%, MHP 3,97% και Σμύρνη: CHP 49,58%, AKP 35,92% και MHP 7,97%), θεωρείται ότι για την μεν Άγκυρα η συνεργασία των δύο κομμάτων θα οδηγήσει σε μια ισχυρή υποστήριξη από το εκλογικό σώμα, που θα ξεπερνά το 50% των ψήφων και επομένως θα συνεπάγεται μια καθαρή νίκη για το AKP, ενώ για την Κων/πολη η συνεργασία μπορεί να οδηγήσει στην εδραίωση των κεντροδεξιών και εθνικιστικών ψήφων στην πολυπληθέστερη επαρχία της χώρας. Σχετικά με την επαρχία της Σμύρνης, η συνεργασία εκτιμάται ότι θα προσδώσει μια νέα δυναμική κόντρα στο επικρατών κόμμα, CHP. Παράλληλα, αναφέρεται ότι ανάλογα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν και από τα ποσοστά που έλαβαν τα κόμματα στις τοπικές εκλογές του 2009 (Άγκυρα: AKP 38,50%, CHP 31,50%, MHP 26,90%, Κων/πολη: AKP 44,20%, CHP 37,00% MHP 5,10%, Σμύρνη CHP 55,20%, AKP 30,70% και MHP 7,20%).
Η επικράτηση στις τρεις αυτές μητροπόλεις συνιστά έναν ισχυρό δείκτη της συνολικής επιτυχίας ή μη των κομμάτων της χώρας. Στις προηγούμενες κοινοβουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου, αλλά και στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου 2017, η επιτυχία του AKP ήταν κάτω από τα επιθυμητά ποσοστά. Το κόμμα από τότε έδωσε μεγάλη έμφαση στην εξασφάλιση καλύτερων αποτελεσμάτων στις τρεις επαρχίες, γεγονός που θα σημάνει και τάση αναζωογόνησης στη βάση της εκλογικής υποστήριξης .
Η εν λόγω συνεργασία φαίνεται ότι είναι αναγκαία δεδομένου ότι, με βάση τις δημοσκοπήσεις Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου που διεξήγαγε η ORC σε έξι μητροπολιτικούς δήμους (σ.σ. με το ποσοστό αναποφάσιστων να κινείται από 15,70% – 24,80%), φαίνεται ότι το AKP ναι μεν έρχεται πρώτο σε τέσσερις από αυτούς, αλλά έχοντας πτωτικές τάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κων/πολη, όπου σύμφωνα με τις δύο δημοσκοπήσεις, το AKP παρουσιάζει πτώση (37,50% και 35,10% αντίστοιχα), το MHP κινείται περίπου στα ίδια επίπεδα (10,20% και 9,80%), ενώ το CHP παρουσιάζει άνοδο (24,00% και 26,70%).

Η «Λαϊκή Συμμαχία» ως πυλώνας εθνικής ασφάλειας

Από τότε που πρωτοδιαμορφώθηκε η «Λαϊκή Συμμαχία», τόσο ο Erdoğan όσο και ο Bahçeli τόνιζαν ότι δεν είναι μια απλή συμμαχία με μοναδικό στόχο την επικράτηση στις εκλογές, αλλά και ότι το «πνεύμα» της θα πρέπει να παραμείνει προστατευμένο έναντι των απειλών που τίθενται κατά της εθνικής ασφάλειας της χώρας. Όπως, μάλιστα, δήλωσε χαρακτηριστικά ο Erdoğan, στις 24 Νοεμβρίου, οι εκλογές του Μαρτίου θα είναι μια «νίκη» εναντίον «όσων θέλουν να εκτροχιάσουν την Τουρκία», ευχαριστώντας παράλληλα τον Bahçeli για την εκ νέου στήριξή του .
Σύμφωνα με τον İbrahim Karagül «η “Λαϊκή Συμμαχία” είναι ο “άξονας της Τουρκίας”, ένα “αντι -πραξικόπημα” που μπορεί να στοχοποιείται από το εσωτερικό και εξωτερικό, αλλά δεν πρόκειται να καταρρεύσει, ενώ δεν δημιουργήθηκε απλά για να κερδίζονται ψήφοι και να αντιπαρατίθεται με το CHP. Ο σχηματισμός της, που παρομοιάζεται με τη σπονδυλική στήλη, είναι ανοιχτός σε όσους θεωρούν τη χώρα αυτή πραγματική τους πατρίδα, επιδιώκουν τη συνέχιση του κράτους από την εποχή των Σελτζούκων, είναι ντόπιοι και πιστεύουν ότι η χώρα αυτή κουβαλάει ιστορία αιώνων και θέλουν να ισχυροποιήσουν τον εθνικό άξονα έναντι των περιφερειακών και πολυεθνικών επιθέσεων. Είναι μια μεγάλη εξέλιξη όσων υποστηρίζουν τη Σελτζουκική και Οθωμανική κληρονομιά, την ανεξαρτησία και την ιστορική διαμόρφωση μιας ανατολίτικης αντίληψης».
Και συνεχίζει λέγοντας «είδαμε πώς οι συντηρητικές / ισλαμικές ομάδες μπορούν να μετατραπούν σε εργαλεία πολυεθνικών παρεμβάσεων, ειδικά σε περιφερειακές χώρες όπως το Ιράκ και η Συρία. Είδαμε πώς αυτές οι οντότητες χρησιμοποιήθηκαν ως κάλυψη για εισβολές και εμφύλιους πολέμους, ως εργαλεία για την προώθηση του πολέμου. Είδαμε τα γεγονότα και τα αποτελέσματα που θα μπορούσαν να μας επηρεάσουν και στο εσωτερικό. Είναι απαραίτητο να παράγουμε μια νέα πολιτική γλώσσα, μια νέα πολιτική ταυτότητα, μια νέα στάση και έναν άξονα που υπερβαίνει τους όρους αυτούς. Κατά τη διαμόρφωση του μέλλοντος αυτής της χώρας και κατά το σχηματισμό της αντίστασής μας έναντι των πολυεθνικών παρεμβάσεων, πρέπει να αναλάβουμε δράση μέσω ενός τέτοιου άξονα» .
Επομένως και σύμφωνα με τους ως άνω ισχυρισμούς, τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών θα πρέπει να ενισχύουν την πολιτική δυναμική και σταθερότητα στη χώρα, έχοντας ως σημείο αναφοράς τη «Λαϊκή Συμμαχία», που λειτουργεί ως «ανάχωμα» έναντι εχθρικών ενεργειών, νέων απειλών, αλλά και σημαντικών προκλήσεων αναζήτησης περιφερειακής και παγκόσμιας εξουσίας, στο πλαίσιο ενός μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος.
Επιπρόσθετα, αυτό που καθιστά σημαντική τη στήριξη του AKP από το MHP είναι ο κίνδυνος η αντιπολίτευση να προσπαθήσει να μετατρέψει τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών σε ένα άτυπο δημοψήφισμα κατά του προεδρικού συστήματος διακυβέρνησης, για την εδραίωση του οποίου ο Bahçeli θεωρεί απαραίτητη τη συνέχιση της «Λαϊκής Συμμαχίας» και την επικράτησή της στις προσεχείς εκλογές.
Τέλος, δεν είναι τυχαίο ότι η συνεργασία AKP – MHP ανακοινώθηκε τη στιγμή που η Αξιωματική Αντιπολίτευση του «Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος» βρίσκεται σε διεργασίες για συνεργασία με το «Καλό Κόμμα» της Meral Akşener, το «Κόμμα της Ευτυχίας» του Temel Karamollaoğlu, αλλά και με το «Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών».

⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου