Κέντρο Ανατολικών Σπουδών

Πιο συγκεκριμένα, ο Τούρκος πρόεδρος είναι πλέον σε θέση να να παρεμβαίνει σε όλο το φάσμα των κρατικών εξουσιών, από  τα δικαστήρια μέχρι τη νομοθετική λειτουργία, ενώ είναι σε θέση να εκδίδει διατάγματα και να παρακάμψει το κοινοβούλιο, ειδικά σε  θέματα εξωτερικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, από το νέο πολιτικό σύστημα  απουσιάζουν τα απαιτούμενα “checks and balances”οδηγώντας σε υπερβολική συγκέντρωση εξουσιών για τη θέση του Προέδρου.

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε κυρίως με την  εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, καθώς όπως θα δούμε πιο κάτω δυνητικά θα επηρεάσει πολλά κράτη της Εγγύς Ανατολής αλλά και την Ελλάδα και την Κύπρο στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενα και πλέον χρόνο μετά την εκλογή του Ταγίπ Ερντογάν έχουν δωθεί τα πρώτα «δειγματα γραφής» τα οποία μας βοηθούν να αποκρυσταλλώσουμε καλύτερη εικόνα για την τουρκική εξωτερική πολιτική.

Η ανάλυση εμπίπτει στην ρεαλιστική σχολή σκέψης συνδυάζοντας δύο σημαντικά ρεύματα των Διεθνών Σχέσεων  του νεορεαλισμού^[5] και του νεοκλασικού ρεαλισμού.^[6]

Όπως κατέδειξε η προϊούσα σύγκρουση Τουρκίας- ΗΠΑ με αφορμή το θέμα της κράτησης και ζητούμενης από τις ΗΠΑ απελευθέρωσης του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον^[7] οι τουρκικές κυβερνητικές δράσεις συναντούν προσκόμματα  από τις δράσεις-αντιδράσεις τις υπερδύναμης, τα οποία  θα πρέπει να προσπελάσει η Τουρκία. Η Άγκυρα αναγκάστηκε να ενδώσει στην οικονομική πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών και να απελευθερώσει τον πάστορα Μπράνσον τον Οκτώβριο του 2018. Η κρίση στις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων έχει ενταθεί λόγω της αποφάσης της Άγκυρας να προχωρήσει με την αγορά των αντιπυραυλικών συστημάτων S-400 από την Ρωσία. Ωστόσο, παρά τις τριβές στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας οι δυο Νατοϊκοί σύμμαχοι δεν έχουν διαρρήξει τις σχέσεις τους.

Πολιτικό Ισλαμ και Εξωτερική Πολιτική

Το νεο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν και των ομοϊδεατών του στο κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ΑΚP για την περιοχή του είναι ασυμβίβαστο με το διεθνές δίκαιο, καθώς επιδιώκει να αναθεωρήσει το νομικό και πολιτικό status quo στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, ο Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι, έχουν πολλές φορές αμφισβητήσει την κυριαρχία πολλών ελληνικών νησιών.^[8]

Όπως διαφάνηκε από την  μέχρι τώρα  θητεία του Ερντογάν στην προεδρία – με τις ενισχυμένες της εξουσίες  – τα νέα δεδομένα προοιωνίζονται περαιτέρω αστάθεια στην περιοχή.

Ο Ερντογάν θα συνεχίσει να δρα με βάση τα ιδεολογικά θεωρήματα του πρώην υπουργού Εξωτερικών και πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου.[9] Συγκεκριμένα, η θεωρία του “στρατηγικού βάθους”^[10] θεωρείται  η πολιτική βίβλος των ισλαμιστών στην Τουρκία. Το προαναφερθέν θεωρητικό υπόβαθρο σε συνδυασμό με τη θεωρία του Ευρασιανισμού επηρεάζουν και κατευθύνουν την τουρκική εξωτερική πολιτική. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν πληροφορίες ότι μετά το αποτυχημένο πράξικοπημα του Ιουλίου του 2016 άτομα που εμφορούνται από αντιαμερικανισμό και είναι υποστηρικτές του Ευρασιανισμού εχουν καταλάβει θέσεις στους κρατικούς θεσμούς.[11]

H Toυρκία φιλοδοξεί να καταστήσει την Τουρκία το επίκεντρο της περιοχής της λόγω του ιδιαίτερου “ιστορικού, γεωγραφικού και πολιτιστικού βάρους” ως διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.^[12] Από αυτή την άποψη, επιθυμεί να καταστεί παγκόσμιος πόλος εξουσίας^[13] και όχι μόνο μια περιφερειακή δύναμη. Εκτός από τη στρατιωτική της δύναμη, ένα άλλο εργαλείο στη διάθεση της Άγκυρας είναι η προβολή της λεγόμενης μαλακής ίσχυος (soft power) στους απανταχού μουσουλμάνους είτε της Εγγύς Ανατολής, της Ασίας ή της Αφρικής.^[14] Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι οι ισλαμιστές θεωρούν το  Ισλάμ ανώτερο από το δυτικό τρόπο ζωής σε διάφορα επίπεδα (ιδεολογικό, ηθικό, πολιτισμικό)^[15] και γι’ αυτό το λόγο είναι καχύποπτοι έναντι της Δύσης την οποία κατηγορούν για υποκρισία, αλαζονεία και ιμπεριαλισμό. Οι αντιλήψεις αυτές της πολιτικής ελίτ στην Τουρκία αναπόδραστα την επηρεάζουν στον τρόπο που ασκεί την εξωτερική της πολιτική.

 Σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ

Ο Ερντογάν θα συνεχίσει να προβάλλει τον εαυτό του ως πρόμαχο και προστάτη των απανταχού μουσουλμάνων και ιδιαίτερα του παλαιστινιακού κινήματος της Χαμάς στη Γάζα, διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, δύο σύμμαχες χώρες  μέχρι το 2010, όταν το επεισόδιο Mavi Marmara διατάραξε τις σχέσεις τους.

Τα συγκλίνοντα οικονομικά συμφέροντα έφεραν τις ισραηλινοτουρκικές σχέσεις σε μια πορεία συμφιλίωσης υπογράφοντας και σχετική συμφωνία τον Ιούνιο του 2016, αλλά τα τραγικά περιστατικά στη Γάζα τον περασμένο Μάιο (2018) προκάλεσαν εντάσεις για άλλη μια φορά τις διμερείς τους σχέσεις.

Οι δύο χώρες ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους, ενώ Βενιαμήν Νετανιάχου και Ταγίπ Ερντογάν αλληλοδιαπληκτίστηκαν για το πιο είναι το πιο «φασιστικό κράτος» η Τουρκία ή το Ισραήλ.^[16]  Το όλο σκηνικό όπως εκτυλίχθηκε με φόντο τις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις κατέδειξε για ακόμη μια φορά ότι την πρωτοκαθεδρία στην εξωτερική πολιτική των κρατών έχουν τα θέματα ασφάλειας με την οικονομία να έπεται.[17]

Σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Καθημερίνη^[18] τον Φεβρουάριο του 2016 ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιούβαλ Στάινιτζ δεν είχε αποκλείσει το ενδεχόμενο κατασκευής δεύτερου αγωγού που θα μεταφέρει ισραηλινό φυσικό αέριο προς την Τουρκία. Όπως είχε αναφέρει χαρακτηριστικά το «Ισραήλ ως μικρή χώρα θα καταναλώσει το 50 τοις εκατό του φυσικού του αερίου και το άλλο θα το εξάγει προς την Αίγυπτο και την Τουρκία».

Ωστόσο η σύγκλιση οικονομικών συμφερόντων μεταξύ των δύο κρατών που εκφράστηκε με την επιθυμία του Ισραήλ να εξάγει μέρος του φυσικού αερίου του προς την Τουρκία, αλλά και η συμφωνία συμφιλίωσης το 2016 δεν στάθηκε ικανή να επανασυγκολλήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ Άγκυρας και Τελ Αβιβ, η οποία δεν προβλέπεται να επανακτηθεί σύντομα ή για να το θέσουμε διαφορετικά όσο ο Ταγιπ Ερντογάν βρίσκεται στο πηδάλιο της εξουσίας.

 Ελληνοτουρκικές σχέσεις και Κυπριακό Πρόβλημα

Όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ο  τουρκικός στρατηγικός επεκτατικός στόχος να αποκτήσει η Άγκυρα  «ζωτικό χώρο» εις βάρος της Ελλάδας θα συνεχίσει να δημιουργεί τριβές  στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ενώ ο τουρκικός αναθεωρητισμός που εκδηλώνεται δια στόματος του Ταγίπ Ερντογάν-αλλά και άλλων Τούρκων αξιωματούχων- όσον αφορά τη Συνθήκη της Λωζάννης και οι συχνές τουρκικές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου θα συνεχίσουν να αποτελούν μεταβλητή που θα είναι ευεπίφορη σε αστάθεια και επικείμενη κλιμάκωση.

Το ευφυολόγημα του Τούρκου Προέδου ότι «τα νόμικά σύνορα μεταξύ Ελλάδας… και Τουρκίας είναι διαφορετικά από τα σύνορα της καρδιάς του» δείχνει ξεκάθαρα ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική κινείται προς επεκτατικές και αναθεωρητικές κατευθύνσεις.

Πρέπει σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι η Τουρκία ποτέ δεν αποδέχτηκε την προσάρτηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.^[19] Αυτό το γεγονός  αποτελεί μια από τις αιτίες που τροφοδοτεί τον τουρκικό αναθεωρητισμό  εις βάρος της κυριαρχίας των ελληνικών νησιών.

Πιο αναλυτικά, από την οπτική του διεθνούς δικαίου οι θέσεις της Τουρκίας είναι διαμετρικά αντίθετες από αυτές της Ελλάδας. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά του Αιγαίου και στην ΚΔ- αλλά ούτε και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)- θεωρώντας τα εξάρσεις του βυθού που επικάθεινται στην δική της υφαλοκρηπίδα.^[20] Επιστρατεύει δε άλλα ανύποστατα επιχειρήματα όπως το γεγονός ότι το Αιγαίο αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα που πρέπει να εφαρμοστούν ειδικοί κανόνες που αποκλείνουν από το διεθνές δίκαιο.

Την ίδια ώρα, η απειλή εναντίον της Ελλάδας με Casus Belli σε περίπτωση που επεκτείνει η Αθήνα τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ προστίθεται στο όλο λανθάνον συγκρουσιακό των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Εστιάζοντας κυρίως στο Κυπριακό Πρόβλημα σε μια περίοδο όπου γίνεται προσπάθεια να υπάρξει συμφωνία για τους όρους αναφοράς, θεωρούμε απίθανο ο Τούρκος ηγέτης να κάνει οποιαδήποτε ειλικρινή κίνηση προς την επίλυση του προβλήματος. Η τουρκική εμμονή με τη διατήρηση εγγυητικών δικαιωμάτων και στρατού στην Κύπρο^[21] εξατμίζει κάθε ελπιδοφόρα προοπτική προς μια βιώσιμη και δίκαιη λύση του προβλήματος. Επιπλέον, όπως θα δούμε και πιο κάτω ο τουρκικός εκβιασμός-εξαναγκασμός στην  ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας στέλλει τα ανάλογα μηνύματα στην ελληνική πλευρά για τις προθέσεις και την ποιότητα λύσης που η Τουρκία επιδιώκει.

Επιπρόσθετα, κατά την άποψη μας οι εντάσεις στις σχέσεις ΗΠΑ- Τουρκίας επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την προοπτική να ασκηθούν πιέσεις από την υπερδύναμη προς όφελος της Κύπρου.^[22]

Η  Άγκυρα θα συνεχίσει την εξαναγκαστική της στρατηγική^[23] που εκφράζεται με απειλές προς την Κυπριακή Δημοκρατία σχετικά με τα δικαιώματα της τελευταίας στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη στη Μεσόγειο. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2018, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επανήλθε στην τακτική των απειλών^[24] προειδοποιώντας τους Ελληνοκύπριους για το θέμα των υδρογονανθράκων ότι «εάν πιστεύουν ακόμα ότι δεν έχουν κάτι να χάσουν, κάνουν λάθος». Απειλές εξακόντισε και εναντίον των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ λέγοντας ότι «κανένα ξένο κράτος, εταιρεία ή όχημα δεν μπορεί να πραγματοποιήσει μη εγκεκριμένη ερευνητική ή επιστημονική δράση στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και τις θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται πάνω της» και ανακοινώνει τουρκικές έρευνες στην Ανατολική Μεσόγειο»

Η απόφαση της Τουρκίας να στείλει δυο γεωτρύπανα τον  «Πορθητή»,^[25] ανοικτά της Πάφου (δυτικά του Ακάμα)  και το Γιαβούζ ανατολικά ανοικτά της χερσονήσου της Καρπασίας, τα οποία  προέβησαν σε διενέργεια γεωτρητικών δραστηριοτήτων συνιστά κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της ΚΔ. Ειδικά η δεύτερη γεώτρηση στα δυτικά του νησιού πραγματοποιήθηκε εντός των χωρικών υδάτων της ΚΔ.[26]

Καταληκτικα, σε αυτή την ενότητα ας σημειώσουμε ότι αποτελεί στρατηγικό στόχο της Τουρκίας εντασσόμενο στην υψηλή της στρατηγική η εξισορρόπηση της υπεροχής του ελληνικού ναυτικού σε συνδυασμό με τη συνεχή αμφισβήτη της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίου,^[27] ενώ υποτάσσει την παράνομη κατοχή της Κύπρου στις ευρύτερες γεωστρατηγικές της βλέψεις αφού θεωρεί ότι χωρίς τον έλεγχο της νήσου^[28] δεν μπορεί να ασκήσει παγκόσμια αλλά ούτε και περιφερειακή πολιτική.

Συνδυαστικά με  τα όσα εκτέθηκαν παρπάνω, πρέπει κάποιος να εστιάσει στο τουρκικό ιδεολόγημα περί « Γαλάζιας Πατρίδας», το οποίο αποτελεί το κυριότερο όχημα του τουρκικου αναθεωρητισμού εις βάρος της Ελλάδας και της ΚΔ. Οπως έχουμε αναφέρει ήδη η Τουρκία δεν αναγνωρίζει υφαλοκρηπίδα στα νησιά του Αιγαίου και στην Κύπρο. Θεωρεί δε ότι τα  τεμάχια 1-4-5-7-8 και 9 ως μέρος της δικής της υφαλοκρηπίδας. Με την ίδια λογική αρνείται ότι το σύμπλεγμα του Καστελορίζου/Μεγίστης είναι το σημείο που τέμνονται οι ελληνική με την ΑΟΖ της ΚΔ. Αρα λοιπόν, με τη λογική της Άγκυρας η «Γαλάζια Πατρίδα» είναι ένας ενιαίος γεωπολιτικά χώρος τον οποίον πρέπει να ηγεμονεύσει εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, «απδίδοντας» στα νησιά μόνο δικαίωμα αιγιαλίτιδας ζώνης και όχι υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ.Σύμφωνα με χάρτες που παρουσίασε εμφανίζει την τουρκική υφαλοκρηπίδα μέχρι την Κρήτη!

 Παραβίαση της Κυριαρχίας της Συρίας

Ο τουρκικός στρατός με τις επιχειρήσεις «Ασπίδα του Ευφράτη-Αύγουστο 2016» και   «Κλάδος Ελαίας- Ιανουάριο 2018» παραβίασε τη συριακή κυριαρχία, επικαλούμενος ανησυχίες για τις πολιτικές βλέψεις των Κούρδων στη  Βόρεια Συρία για απόκτηση διευρυμένης αυτονομίας  στα όρια του συριακού κράτους. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι με την πάροδο του χρόνου τα στρατηγικά σχέδια της Τουρκίας θα αποτελέσουν πηγή τριβών με τη Δαμασκό, την Μόσχα και άλλους τοπικούς και περιφερειακούς δρώντες. Η επίθεση του συριακού στρατού με την υποστήριξη της Ρωσίας στην Ιντλίμπ τον περασμένο Αύγουστο, οι μάχες με τους αντικαθεστωτικούς σε αποσταση αναπνοής από τουρκικά παρατηρητήρια στην περιοχή και απειλές της Τουρκίας εναντίον του καθεστώτος Άσαντ είναι ενδεικτικές του εκρηκτικού μείγματος που δημιουργείται στην περιοχή.

Επιπλέον, οι τουρκικές ενέργειες στη Συρία δημιουργούν υποψίες για τις προθέσεις της. Τι σχεδιάζει να κάνει η Τουρκία στη Συρία; Θα αφήσει την περιοχή που κατέλαβε ή σκοπεύει να μείνει; Πολλοί αναλυτές σημειώνουν ότι η Άγκυρα χρησιμοποιεί πολιτικές νεοαποικιακού χαρακτήρα στη βόρεια Συρία. Έχει ήδη δημιουργήσει τρία πανεπιστήμια και σχεδιάζει να ανοίξει άλλο στην πόλη Αλ-Μπαμπ,^[29] την οποία ο τουρκικός στρατός κατέλαβε κατά τη διάρκεια της επιχείρησης Ασπίδα του Ευφράτη (Αύγουστος 2016-Μάρτιος 2017).

Ένα σημαντικό ερώτημα είναι τι θα συμβεί με όλα αυτά τα ιδρύματα που είναι εγκατεστημένα στη Συρία; Εάν ο Συρος Πρόεδρος Bashar al-Assad αναλάβει τον έλεγχο αυτών των περιοχών, τα πανεπιστήμια θα τεθούν υπό τον έλεγχο της Συριακής Κυβέρνησης;

Επιπρόσθετα, η αντίθεση της Τουρκίας στα σχέδια του Σύρου Προέδρου Μπασιάρ Αλ Ασαντ για ανακατάληψη της Ιντλίμπ ενδεχόμενα να την φέρουν σε σύγκρουση με τη Ρωσία, η οποία ευνοεί την επιχειρήση του συριακού στρατού.

Ας  περάσουμε τώρα στο άλλο καυτό ζήτημα, αυτό των αμερικανοτουρκικών σχέσεων που έχουν περιέλθει στο χειρότερο σημείο των τελευταίων δεκαετιών.

Αμερικανοτουρκικές σχέσεις:Οριστικό διαζύγιο ή επανασυγκόλληση;

Οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν σταδιακά από το 2002 όταν ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Ωστόσο, οι δύο πλευρές ουδέποτε θεώρησαν ότι εγκατέλειψαν την επίσημη συμμαχική τους σχέση τους, ως μέλη του Οργανισμού  Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ). Το Κουρδικό Ζήτημα στη βόρεια Συρία αποτελεί ένα συνεχές αγκάθι που διαταράζει συχνά τις σχέσεις μεταξύ των δύο συμμάχων, επειδή οι μαχητές των Κούρδων ήταν οι βασικοί εταίροι των ΗΠΑ επί του εδάφους για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών το 2018 περιήλθαν στο ναδίρ ένεκα της παρατεταμένης άρνησης της Τουρκίας να απελευθερώσει τον Αμερικανό πάστορα που ήταν υπό κράτηση στην Τουρκία με κατηγορίες για υπόθαλψη τρομοκρατικής οργάνωσης.[30]

Όσον αφορά το Κουρδικό, η Άγκυρα συνεχίζει να έχει έντονη ανησυχια για τα αυτονομιστικά σχέδια των Κούρδων στη Βόρεια Συρία, καθώς φοβάται ότι τυχόν εξελίξεις εκεί θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν αποσχιστικές τάσεις στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου κατοικούν περίπου 10 εκατομμύρια Κούρδοι.

Η συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαικ Πομπέο με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλουτ Τσαβούσόγλου τον  Ιούνιο του 2018 και η ανακοίνωση ενός Οδικού Χάρτη^[31] για την αποχώρηση των Κούρδων από τη συριακή πόλη Μανμπιτζ στη Βόρεια Συρια δεν φαίνεται να έχει επιλύσει τις μεταξύ τους διαφορές για το όλο ζήτημα.

Η συνεχής πίεση που ασκούσε η Άγκυρα επι των ΗΠΑ παίζοντας το χαρτί της απειλής επέμβασης του τουρκικού στρατού ανατολικά του Ευφράτη, όπου βρίσκονται οι Κούρδοι-κύριοι σύμμαχοι των Αμερικανών στον αγώνα κατα του ISIS-oδήγησε σε μια σύμφωνία για τη δημιουργία “Ζώνης Ασφαλείας” στη Βόρεια Συρία. Ωστόσο, μεταξύ άλλων, οι ασάφειες που περιβάλλουν το βάθος της ζώνης αυτής, αλλά και άλλες λεπτομέρειες για το θέμα δημιουργούν ερωτηματικά αν τελικά θα εφαρμοστεί η συμφωνία. Αρκετοί αναλυτές εκτιμούν ότι θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα και ενδεχόμενα να αποτελέσει εστία  τριβών και έντασεων σε περιφερειακό επίπεδο.[32]

Επίσης η πρόθεση της Άγκυρας να μεταφέρει  σε μια περιοχή με αμιγείς κουρδικούς πληθυσμούς Σύρους πρόσφυγες αν γίνει πράξη θα δημιουργήσει αναταραχή στη Βόρεια Συρία. Πάντως, παρά τη συμφωνία, η απειλή επέμβασης του τουρκικού στρατού δεν φαίνεται να εκλείπει,[33]γεγονός που καταδεικνύει τη διαιώνιση αρκετών διαφωνιών για το επίμαχο θέμα.

Σε κάθε περίπτωση οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις  κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά παρά την προσπάθεια να εξευρεθεί ένας κοινός παρονομαστής κατανόησης σε διάφορα πεδία. Την ίδια ωρα, οι διεθνείς  επενδυτές  δείχνουν ακόμη ανήσυχοι για την πορεία της τουρκικής οικονομίας. Οι ΗΠΑ πάντως είναι σε θέση να επιβάλουν κυρώσεις εναντιον της Τουρκίας και να την πειθαρχήσουν σε περίπτωση που ανακύψουν εκ νέου διαφορές που είναι αγεφύρωτες. Αυτό δεικνύει η υπόθεση του Αμερικανού πάστορα Μπράνσον.

Υπενθυμίζουμε ότι ο Τραμπ είχε λάβει αποφάσεις για οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας- με σκοπό τον εξαναγκασμό της και την επιβολή της αμερικανικής βούλησης επί της Άγκυρας που όπως φαίνεται τελικά απέδωσε, αφού τελικά ο πάστορας απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 2018. Η Τουρκία είχε κατηγορήσει τότε την  Ουάσιγκτον για οικονομικό πόλεμο έναντίον της Τουρκίας.^[34]

Τα οικονομικά μέτρα που έλαβε τότε ο Πρόεδρος Τραμπ είχαν κλονίσει την παραπαίουσα τουρκική οικονομία,^[35] η οποία ακόμη ταλανίζεται από τη συνεχή πτώση της αξίας της τουρκικής λίρας  έναντι του δολαρίου, υψηλό πληθωρισμό της τάξεως του 17 % και από άλλα δομικά προβλήματα, όπως ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσων συναλλαγών. Eξόχως ανησυχητικό για την Άγκυρα είναι το γεγονός ότι η τουρκική οικονομία που βρίσκεται στη χειρότερη της θέση τα τελευταία 100 χρόνια είναι πλέον μη «επενδύσιμη» σύμφωνα με αναλυτές.^[36]

Συμπεράσματα

Η δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει η τουρκική οικονομία  θέτει συγκεκριμένα όρια στις στρατηγικές βλέψεις της Τουρκίας καθώς όλα αυτά τα χρόνια επιχείρησε να μετατρέψει την αύξουσα οικονομικη της ισχύ σε πολιτική και στρατηγική επιρροή, κάτι που όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί με τα σημερινά οικονομικά δεδομενα.

Υπάρχει έντονη ασυμμετρία μέσων- σκοπών,^[37] με την ψαλίδα να ανοίγει ακόμη περισσότερο υπονομεύοντας την ισχύ του τουρκικού κράτους.^[38]  Από την οπτική της διεθνούς πολιτικής οικονομίας όπως- θα σημείωνε ο  Robert Gilpin- το ισχύον πολιτικό status quo δεν μπορεί να συνεχίστει  ή για να το θέσουμε διαφορετικά  οι στρατηγικές βλέψεις της ανερχόμενης Τουρκίας^[39] για να καταστεί υπολογίσιμη  περιφερειακή, και όχι μόνο, δύναμη δεν μπορούν να μετουσιωθούν σε χειροπιαστά στρατηγικά αποτελέσματα καθώς υπονομεύονται εκ των ένδον  δεδομένης της κάκιστης οικονομικής θέσης που περιήλθε η τουρκική οικονομία, για να μην αναφερθούμε και στις αντι-ηγεμονικές συσπειρώσεις στην περιοχή από τον άξονα Ελλάδος- Κύπρου Αιγύπτου- Ισραήλ.

Από την πλευρά του, το αμερικανικό Κογκρέσο απέβαλε την Τουρκία από το πρόγραμμα της αγοράς των μαχητικών F-35 επειδή η Άγκυρα αψήφισε τις απειλές να μην προχωρήσει στην παραλαβή των ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων S-400. Επίσης, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο επιβολής και άλλων μέτρων στο εγγύς μέλλον.[40]

Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι υπήρξε διαχρονικό στοιχείο-σταθερά της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής η τάση-δυνατότητα να ασκεί πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική και να μπορεί να απο-ευθυγραμμίζεται από τη Νατοϊκή συμμαχία, αφού ένεκα της γεωπολιτικής της θέσης αποτελεί σημαντικό «γεωπολιτικό άξονα»^[41] στην Μέση Ανατολή, η συμπεριφορά του οποίου μπορεί να αλλάξει την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων.

Πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1964 μετά την περιβόητη επιστολή του Αμερικανού Προέδρου Τζόνσον προς τον Τούρκο ομόλογο του Ίνονου- δια της οποίας τον απέτρεπε από το να διενεργήσει εισβολή στο νησί λόγω επικείμενης ανάμειξης της ΕΣΣΔ- η Τουρκία προσέγγισε την τότε ΕΣΣΔ,^[42] ενώ μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και το Αμερικανικό εμπάρκο που της επιβλήθηκε το 1975 έκλεισε όλες τις αμερικανικές βάσεις στη χώρα.

Τέλος, οι  σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση^[43] χαρακτηρίζονται από αρνητικό πρόσημο. Οι συνομιλίες σχετικά με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ σταματησαν ουσιαστικά λόγω των μεγάλων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016.

Σχεδόν 20 χρόνια μετά τη Διάσκεψη Κορυφής του Ελσίνκι (1999), όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε στην Τουρκία το καθεστώς υποψήφιας χώρας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι διαπραγματεύσεις έχουν σταματήσει. Ενδεικτικό των κακών σχέσεων ΕΕ- Τουρκίας είναι η ψήφιση από το Ευρωκοινοβουλίο τον Νοέμβριο του 2016 του παγώματος των τουρκικών ενταξιακών, ενώ τον Ιουλίο του 2017 υιοθέτησε ψήφισμα που καλούσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να αναστείλουν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία.Το Ευρωκοινοβούλιο καταδίκασε σθεναρά τις παραβιάσεις του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Ωστόσο πρόκειται για δύο μη δεσμευτικές αποφάσεις.

Συγκεκριμένα οικονομικά και γεωοικονομικά συμφέροντα και για τις δύο πλευρές δεν έχουν ακόμη εκτροχιάσει την πορεία ένταξης της Άγκυρας στην ΕΕ, αλλά το νεο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν για την τουρκική εξωτερική πολιτική δεν το εγγυάται αυτό για το μέλλον.

Συμπερασματικά, η επανεκλογή Ερντογάν τον Ιούνιο του 2018 δεν φαίνεται να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ομαλοποίηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων γενικότερα και τη δημιουργία εκείνων των προοπτικών που θα οδηγήσουν σε επίλυση του Κυπριακου Προβλήματος.

Τουναντίον, οι μέχρι τώρα εξελίξεις  καταδεικνύουν ότι ο Ταγίπ Ερντογάν ως απόλυτος κυρίαρχος του τουρκικού πολιτικού συστήματος θα συνεχίσει την πολιτική της αμφισβήτησης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά και την τακτική του εξαναγκασμού και εκφοβισμού εναντίον της ΚΔ όσον αφορά την ενάσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της στην ΑΟΖ της.

Στην εγγύς περιφέρεια της Τουρκίας θα συνεχίσει την εφαρμογή επεκτατικών-αναθεωρητικών στρατηγικών με  στόχο να καταστεί η Τουρκία περιφερειακή ηγεμονική δύναμη φέρνοντας σε συγκρουση την Άγκυρα με άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως το Ισραήλ και την Αίγυπτο.

Αναμένουμε να δούμε που θα οδηγήσει η πρωτοφανής ένταση στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ. Αν και η Άγκυρα απειλεί με μετατόπιση των συμμαχικών της δεσμεύσεων προς Ανατολάς δεν πιστεύουμε ότι θα υλοποιήσει την απειλή της. Πρέπει να ληφθεί υπόψη στην ανάλυση η μεταβλητή των δύο ηγεσιών στην Τουρκία και στις ΗΠΑ αφού ο χαρακτήρας των δύο αυτών ηγετών  (Τραμπ και Ερντογάν) επηρεάζει τον τρόπο δράσης τους στην εξωτερική πολιτική. Συναφώς, τίθενται τα εξής ερωτάματα: Αν ηγείτο του τουρκικού κράτους ένας πιο μετριοπαθής ηγέτης θα είχαν πάρει αυτή την συγκρουσιακή ροπή οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις; Εάν δεν ήταν ο Τραμπ ο Πρόεδρος των ΗΠΑ πως θα δρούσε η Αμερική στις διεθνείς στις σχέσεις, ανεξάρτητα αν η μεταβλητή της παγκόσμιας ισχύος παρέμενε η ίδια;

Πέραν των περιορισμών που θέτει στις τουρκικές πολιτικές στρατηγικές  η κατανομή της παγκόσμιας και περιφερειακής ισχύος, η διάρθρωση του πολυπολικού διεθνούς συστήματος δημιουργεί και ευκαιρίες για το τουρκικό κράτος, τις οποίες ο Ερντογάν σπεύδει να εκμεταλλευτεί. Η ρωσοτουρκική συμπραξη αυτό καταδεικνύει.  Από την πλευρά της, η Ρωσία δεν έχει τίποτα να χάσει τουναντίον έχει να κερδίσει από τις εντάσεις στις σχέσεις ΗΠΑ- Τουρκίας, καθώς όπως προαναφέραμε  υπάρχουν γεωπολιτικοί λόγοι- όπως π.χ η αποδυνάμωση του ΝΑΤΟ- που ευνοούν τη συνεργασία Ρωσίας- Τουρκίας εις βάρος των δυτικών συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Επιπλέον υπάρχει έντονη οικονομική-εμπορική αλληλεξάρτηση μεταξύ των δύο χωρών, ενώ η ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας Rosatom ανέλαβε την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού σε τουρκικό έδαφος.

Εν είδει καταληκτικού σχολίου θα μπορούσε να γίνει μια στρατηγική πρόβλεψη: Η τουρκική οικονομική κατάσταση μπορεί να αποτελέσει την «Αχίλλειο πτέρνα» του τουρκικού μεγαλοϊδεατισμού αφού είναι αμφίβολο αν οι βλέψεις Ερντογάν για το “Project 2023”[44] ή την ένταξη της Τουρκίας στην G-10, αλλλα και γενικότερα οι τουρκικές φιλοδοξίες για την μετατροπή της Τουρκίας σε ενα ισχυρο ηγεμονικό περιφερειακό πόλο εξουσίας, με απήχηση στους απανταχού μουσουλμανικούς πληθυσμούς, μπορεί να μετουσιωθούν σε χειροπιαστό στρατηγικό αποτέλεσμα.

Εν είδει γενικότερου και καταληκτικού συμπεράσματος, οι φακός μέσα από τον οποίο αντικρίζει η τουρκική ηγεσία τις ελληνοτουρικές σχέσεις και το Κυπριακό Πρόβλημα εν γένει δεν δημιουργία περιθώρια αισιοδοξίας για επίλυση του χρονίζοντος Κυπριακού Προβλήματος καθώς η έννοια της επιβολής της ηγεμονικής ειρήνης που επιδιώξει η Άγκυρα μέσω μια συμφωνίας είναι ασυμβίβαστη με τα παρόντα διεθνή και ευρωπαϊκά θέσμια, αλλά και τον αγώνα των Κυπρίων για μια  βιώσιμη και δίκαιη-έστω υπό τις περιστάσεις- λύση του Κυπριακού.

Πηγές-Βιβλιογραφία

Αλιβιζάτος, Νικος.  Το πολίτευμα που οραματίζεται ο Ερντογάν, Η Καθημερινή, 12.03.17, http://www.kathimerini.gr/900073/opinion/epikairothta/politikh/to-politeyma-poy-oramatizetai-o-erntogan

Αρσονιάδης, Βασίλειος. Η Υψηλή Στρατηγική της Τουρκίας και η Σχέση της με τη Θεωρια του    « Στρατηγικού Βάθους».Αθήνα: Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2018.

Γιαλλουρίδης, Χριστόδουλος-  Λαγγίδης, Αφεντούλης. Μετακεμαλισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη, 2010.

Κολιόπουλος, Kωνσταντίνος. Η Στρατηγική Σκέψη: Από την Αρχαιότητα έως Σήμερα. Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητας, 2008.

Ροζάκης, Χρίστος. “Το Διεθνές Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η Ελληνοτουρκική Κρίση.” Στο Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, 1923-1987. Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση, 1991.

Παναγιωτίδης, Νίκος. 1964-1984 To Kυπριακό στη Διεθνή Πολιτική: Οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα  Πολλά Πρόσωπα του Αγγλο-Αμερικανικού Ηγεμονισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2015.

Παναγιωτίδης, Νίκος. Αιγαίο και Κύπρος στη σκιά του τουρκικού αναθεωρητισμού, Κέντρο Ανατολικών Σπουδών, 7 Μαρτίου 2018, διαθέσιμο από http://www.kans.gr/αιγαίο-και-κύπρος-στη-σκιά-του-τουρκικ/

Πεσμαζόγλου, Στέφανος. Ευρώπη- Τουρκία: Ιδεολογία και Ρητορία, Βιβλίο Δεύτερο. Αθηνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, 1993.

Πλατιάς, Αθανάσιος. Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκιδίδη. Αθήνα: Εστία, 2000.

Φουντεδάκη, Πηνελόπη. Το τουρκικό πολίτευμα: Το χωλό δημοκρατικό πρότυπο και οι θεσπισμένες παρεκκλίσεις του.Αθήνα: Εκδόσεις Αν. Ν. Σακουλα, 2002.

Brzezinski, Ζbigniew. Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές.Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη, 1998.

Davutoglu, Ahmet. Στρατηγικό Βάθος: Η Θέση της Τουρκίας στον Κόσμο. Αθήνα: Εκδοσεις Ποιοτητα, 2010.

Εurasianism in Turkey, Hurriet Daily News, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/william-armstrong/eurasianism-in-modern-turkey-113224

Gilpin, Robert. Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική.Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2004.

Gonul, Tol. A Syria Safe Zone Will Create More Problems Than It Solves.The National Interest, 12.9.19, https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/syria-safe-zone-will-create-more-problems-it-solves-72961

 

McNauhgton, Νeil.  Success in Politics.London: Ηοdder Education, 2001.

Mearsheimer, John. The Tragedy of Great Power Politics.New York: W.W. Norton Company, 2002.

Panayiotides, Nicos. Pastor Brunson case sours US-Turkey relations again, AsiaTimes, The  July 30 2018, διαθέσιμο από, http://www.atimes.com/the-pastor-brunson-case-sours-us-turkey-relations-again/

Sterling, Jeniffer-Folker, “Neoclassical realism and identity: peril despite profit across the Taiwan Strate, ” in Neoclassical Realism, the State and Foreign Policy  ed. Steven E. Lobell, Norrin Ripsman and Jeffrey Taliafero.Cambridge: Cambridge University Press, 2009)

Seligman, Lara. Despite Syria ‘Safe Zone,’ Kurdish Leader Fears Threat from Turkey. Foreign Policy, 23/9/2019, https://foreignpolicy.com/2019/09/23/in-syrian-safe-zone-kurdish-leader-sees-threat-from-turkey-ilham-ahmed-interview-syria/?fbclid=IwAR21M-QW9xChXWhgnVuLvlxQBtfY6HSf-oqiRObKiQ941qY8Q_Rl2LQOW_0

Tim, Dunne- Schmitt, Βrian. Realism, in the Globalization of World Politics: Αn Introduction to International Relations. Oxford:  Oxford University Press, 2017.

Waltz, Kenneth. Theory of International Poltics (California: Αddison-Wesley Publishing:1979).

[1] Nίκος Αλιβιζάτος, Το πολίτευμα που οραματίζεται ο Ερντογάν, Η Καθημερινή, 12.03.17, διαθέσιμο από http://www.kathimerini.gr/900073/opinion/epikairothta/politikh/to-politeyma-poy-oramatizetai-o-erntogan

[2] Φυσικά εδώ κάποιος μπορεί να αντιτάξει ότι ουδέποτε στην Τουρκία υπήρξε αυστηρή διάκριση- διαχωρισμός των εξουσιών μιας και το ιδιότυπο σύνταγμα του 1982-το οποίο απέβλεπε στην ενδυνάμωση της εκτελεστικής εξουσίας- ήταν απόρροια της  δικτατορίας του στρατηγού Κενάν Εβρέν- ο οποίος μεταπήδησε στην Προεδρία της Τουρκίας- ενώ  η χώρα ήταν διαχρονικά στη σκιά των συνεχών παρεμβάσεων του στρατού στην πολιτική διεργασία διαμέσου του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ο αντίλογος σε αυτό είναι ότι εφόσον η χώρα επιθυμεί να εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει το πολιτικό της σύστημα- το οποίο έχει μετατραπεί σε Προεδρική Δημοκρατία- να προσομοιάζει με αυτά των δυτικών χωρών, μελών της ΕΕ. Ειδικά για το σύνταγμα του 1982 βλ. Πηνελόπη Φουντεδάκη, Το τουρκικό πολίτευμα: Το χωλό δημοκρατικό πρότυπο και οι θεσπισμένες παρεκκλίσεις του (Αθήνα: Εκδόσεις Αν. Ν. Σακουλα), 220-287.

[3] Neil McNauhgton,  Success in Politics (London: Ηοdder Education, 2001), 473-474.

[4] Hurriet Daily News, December 18 2012, διαθέσιμο από, http://www.hurriyetdailynews.com/separation-of-powers-an-obstacle-says-erdogan-37052

[5] Για τη νεορεαλιστική θεωρία βλ. Kenneth Waltz, Theory of International Poltics (California: Αddison-Wesley Publishing:1979). Βλ. επίσης, John J. Mearsheimer, The Tragedy of Great Power Politics (New York: W.W. Norton Company, 2002)

[6]  Ο Νεοκλασσικός Ρεαλισμός χωρίς να παραβλέπει τη σημαντική επίδραση που εχει η δομή του διεθνους συστήματος (κατανομή δύναμης) στη συμπεριφορά των κρατών εισάγει και κάποιες άλλες μεταβλητές όπως η ηγεσία ενός κράτους, αλλά και ζητήματα που άπτονται της ενδοκρατικής τάξης πραγμάτων σε μια προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ της δομικής προσέγγισης (νεορεαλισμός) και των προσεγγισεων που εστιάζουν στο επίπεδο του κράτους ή της ηγεσίας (κλασσικός ρεαλισμός) βλ.Tim Dunne-Brian Schmitt, Realism, in the Globalization of World Politics: Αn Introduction to International Relations (Oxford:  Oxford University Press, 2017),  108-109.

[7] Nicos Panayiotides, Pastor Brunson case sours US-Turkey relations again, AsiaTimes, The  July 30 2018, διαθέσιμο από, http://www.atimes.com/the-pastor-brunson-case-sours-us-turkey-relations-again/

[8] Αναλυτικά για την τουρκική στρατηγική βλ. Νίκος Παναγιωτίδης,  Αιγαίο και Κύπρος στη σκιά του τουρκικού αναθεωρητισμού, Κέντρο Ανατολικών Σπουδών, 7 Μαρτίου 2018, διαθέσιμο από http://www.kans.gr/αιγαίο-και-κύπρος-στη-σκιά-του-τουρκικ/

[9] Σημαντικό στοιχείο για την ανάλυση ειδικά υπό την οπτική γωνία του νεοκλασσικού ρεαλισμού παρουσιάζουν οι διασπαστικές τάσεις στο ΑKP. Συγκεκριμένα ο πρωην πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος του ΑΚP παραπέμπεται σε πειθαρχική επιτροπή με την εισήγηση για διαγραφή. Ο Α. Νταβούτογλου διαφώνησε με προσωπικές επιλογές του Ερντογάν να παύσει τρεις Κούρδους δημάρχους στη Νοτιανατολική Τουρκία, αλλά και για την αποφαση του Ερντογάν να επαναληφθούν οι δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη. Αποστάσεις απο τον Ερντογάν παίρνει και ο πρώην υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών  Αλι Μπαμπατζιάν, ο οποίος φημολογείται ότι θα δημιουργήσει νέο κόμμα με τον τέως πρόεδρο Απντουλλαχ Γκιούλ.

[10] Ahmet Davutoglu, Στρατηγικό Βάθος: Η Θέση της Τουρκίας στον Κόσμο (Αθήνα: Εκδοσεις Ποιοτητα, 2010)

[11] Εurasianism in Turkey, Hurriet Daily News, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/william-armstrong/eurasianism-in-modern-turkey-113224

[12]  Ενώ οι κεμαλιστές θεωρούσαν ότι η ισχύς της Τουρκίας απέρρεε από την προεξέχουσα περιφερειακή θέση της Τουρκίας  και πως αυτή η θέση μπορούσε να φανεί χρήσιμη για τα δυτικά συμφέροντα, οι ισλαμιστές εκτιμούν ότι το ισλαμικο-οθωμανικό υπόβαθρο της δίνει τα εχέγγυα για τη δημιουργία ενός τόξου διευρυμένης επιρροής με επίκεντρο την Τουρκία η οποία αναβιβάζεται πλέον σε υπερ-περιφερειακή δύναμη. Βλ. Κωνσταντίνος  Φίλης, Τουρκία, Ισλαμ, Ερντογαν (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδόπουλος Α.Ε, 2017), 39-40.

[13] Βασίλειος Αρσονιάδης, Η Υψηλή Στρατηγική της Τουρκίας και η Σχέση της με τη Θεωρια του                            « Στρατηγικού Βάθους» (Αθήνα: Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2018 ), 140.

[14] Βλ. Φίλης, οπ.π. 50. Η Τουρκία αύξησε την διπλωματική της εκπροσώπηση σε χώρες της Αφρικής και απέκτησε από το 2005 το καθεστώς του παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση. Επιπλέον αύξησε τις επενδύσεις της στην αφρικανική ήπειρο.

[15] Στο ίδιο, 30.

[16] Νέος λεκτικός πόλεμος Ερντογάν-Νετανιάχου για το πιο φασιστικό κράτος, Riknews,  24.7.18, διαθέσιμο από http://www.riknews.com.cy/index.php/news/diethni/item/68975-neos-frastikos-polemos-erntogan-netaniaxou#

[17] Στις διεθνείς σχέσεις είναι σύνηθες το φαινόμενο κράτη που δεν έχουν καλές σχέσεις και θεωρούν  ως απειλή τις στρατηγικές του άλλου κράτους να συνεχίσουν να συναλλάσσονται σε οικονομικό-εμπορικό επίπεδο. Σε αυτό το μοτίβο σχέσεων εμπίπτει το παράδειγμα των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας-Ταιβάν. Βλ.Jennifer Sterling-Folker, “Neoclassical realism and identity: peril despite profit across the Taiwan Strate, ” in Neoclassical Realism, the State and Foreign Policy  ed. Steven E. Lobell, Norrin Ripsman and Jeffrey Taliafero (Cambridge: Cambridge University Press, 2009) , 99-139.

[18] Σταθμός μεταποίησης αερίου στην Κύπρο, Καθημερινή (έντυπη έκδοση), 7 Φεβρουαρίου 2017  Συνέντευξη Γιούβαλ Στάινιτζ στον Αθανάσιο Ελλις.

[19] Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης- Αφεντούλης Λαγγίδης, Μετακεμαλισμός (Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη, 2010), 105.

[20] Αναλυτικά για τα ζητήματα αυτά βλ. Χρίστος Ροζάκης,  Το Διεθνές Νομικό Καθεστώς του Αιγαίου και η Ελληνοτουρκική Κρίση, στο Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, 1923-1987 ( Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση, 1991), 312-331.

[21] H Κυπριακή Δημοκρατία ζητάει ολική αποχώρηση του τουρκικού στρατού και άρση των κατ’ισχυρισμών εγγυητικών δικαιωμάτων της Τουρκίας. Αποδέχεται εγγυήσεις μόνο από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπαγόμενες κάτω από το κεφάλαιο 7 του Χάρτη του Διεθνούς Οργανισμού. Αντίθετα η Τουρκία εμμένει σε εγγυήσεις και διάτηρηση στρατευμάτων στην Κύπρο. Στην Διάσκεψη για την Κύπρο στο Κραν Μοντάνα τον Ιούλιο του 2017 της Ελβετίας ο Τούρκος ΥΠΕΞ Τσαβούσογλου απέρριψε κατηγορηματικά την συμπερίληψη ρήτρας ολικής αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων σε συγκεκριμένη ημερομηνία (Sunset Clause), επιμένοντας σε ρήτρα αναθεώρησης (review clause) μετά από την πάροδο 15 χρόνων όταν και εφόσαν το θέμα θα επανεξεταζόταν.Ανέφερε δε ότι αποτελεί όνειρο από το οποίο πρέπει να ξυπνήσουν οι Ελληνοκύπριοι, η θέση τους για μηδέν στρατό, μηδέν εγγυήσεις.

[22] Η κρίση ΗΠΑ- Τουρκίας επηρεάζει και το Κυπριακό, Philenews, 19.8.2018, διαθέσιμο από, http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/569638/i-krisi-ipa-toyrkias-epireazei-kai-to-kypriako

[23]  H Τουρκία μετέρχεται διαχρονικά εναντίον της ΚΔ τη στρατηγική του εξαναγκασμού- εκβιασμού, δηλαδή εξακοντίζει απειλές για χρήση στρατιωτικής βίας, με απώτερο στόχο την μεταβολή της κρατικής συμπεριφοράς του αδύναμου κράτους (ΚΔ). Tον Φεβρουάριο του 2018 τουρκικά πολεμικά πλοία παρεμπόδισαν το  γεωτρύπανο «Saipem 12000» να διενεργήσει γεώτρηση στο τεμάχιο 3 της κυπριακής ΑΟΖ για λογαριασμό της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ. Για την στρατηγική του εκβιασμού, Βλ.  John Mearsheimer, 152-153.

[24] Νέες προειδοποιήσεις για υδρογονάνθρακες στα κυπριακά οικόπεδα από Τσαβούσογλου, Riknews, 1.9.2018, διαθέσιμο από, http://www.riknews.com.cy/index.php/news/politiki/item/70673-nees-proeidopoiiseis-gia-ydrogonanthrakes-sta-kypriaka-oikopeda-apo-tsavoysoglou

[25] Η Τουρκία στέλνει τον…«Πορθητή» στην Κύπρο, 31.5.18. News.gr, διαθέσιμο από, https://www.news.gr/kosmos/article/1127945/i-tourkia-stelni-ton-porthiti-stin-kipro.html

[26] Έντονη ανακοίνωση Προεδρίας για γεώτρηση «Γιαβούζ», 8.7.19 philenews, http://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/737568/entoni-anakoinosi-proedrias-ga-gotrisi-gaboyz

[27] Αρσονιάδης, 148.

[28] Στο ίδιο. Σε γεωστρατηγικό επίπεδο ο στόχος της Τουρκίας είναι η έντονη δρατηριοποίηση της στο στο γεωπολιτικό σύμπλοκο (Εύξεινος Πόντος- Αιγαίο – Ανατολική Μεσόγειος), ενώ σε επίπεδο θαλάσσιας πολιτικής η αυξήση της  πολιτικής και οικονομική επιρροή της  στο Αιγαίο-Αδριατική και Σουέζ- Ερυθρά Θάλασσα.

[29] Al-Monitor, June 24 18, Turkey cultivating ever-deeper roots in Syrian territory, διαθέσιμο από, https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/06/turkey-syria-turkish-university-in-al-bab.html

[30] Τα 6+2 μέτωπα του Ερντογάν με τον Τραμπ και η λύση, 11.8.2018, Crisis Monitor, διαθέσιμο από https://crisismonitor.gr/2018/08/11/ta-6-2-metopa-toy-erntogan-me-ton-tramp-kai-i-lysi/

[31] Παραμένουν τα αγκάθια παρά τη συνάντηση Τσαβούσογλου Πομπέο, Sigmalive, 5.6.18, διαθέσιμο από, http://www.sigmalive.com/news/international/512397/paramenoun-tagkathia-para-ti-synantisi-tsavousogloupompeo

[32] Gonul Tol, A Syria Safe Zone Will Create More Problems Than It Solves, The National Interest, 12.9.19, https://nationalinterest.org/blog/middle-east-watch/syria-safe-zone-will-create-more-problems-it-solves-72961

[33] Lara Seligman, Despite Syria ‘Safe Zone,’ Kurdish Leader Fears Threat from Turkey, Foreign Policy, 23/9/2019, https://foreignpolicy.com/2019/09/23/in-syrian-safe-zone-kurdish-leader-sees-threat-from-turkey-ilham-ahmed-interview-syria/?fbclid=IwAR21M-QW9xChXWhgnVuLvlxQBtfY6HSf-oqiRObKiQ941qY8Q_Rl2LQOW_0

[34]  Σε  μια ομολογουμένως αιχμηρή ανακοίνωση της Τουρκικής Προεδρίας αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι οι ΗΠΑ στοχοθετούν ένα σύμμαχο τους στο ΝΑΤΟ στο πλαίσιου του παγκόσμιου οικονομικου πολέμου που διεξάγουν. Προστίθεται ότι η πολιτική που ασκεί η Ουάσιγκτον έρχετει σε αντίθεση με τις θεμελιώδεις αρχές και αξίες του Συμφώνου του Οργανισμού του Βορείου Ατλαντικού.Sigmalive, 23.8.2018, Αιχμηρή ανακοίνωση Τουρκίας κατά ΗΠΑ για «οικονομικό πόλεμο», διαθέσιμο από http://www.sigmalive.com/news/international/525742/aixmiri-anakoinosi-tourkias-kata-hpa-gia-oikonomiko-polemo

[35] Γιατί πέφτει η τουρκική λίρα: Ο ρόλος του Ερντογάν και οι δομικές αδυναμίες, Skai.gr, 13.8.2018, διαθέσιμο από http://www.skai.gr/news/finance/article/380771/giati-peftei-i-tourkiki-lira-o-rolos-tou-erdogan-kai-oi-domikes-adunamies/

[36] Μετά την κατάρρευση του τηλεπικοινωνιακού κολοσσού (Τurk Telecom) της χώρας αναμένονται και άλλες μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμοί να τεθούν υπό καθεστώς χρεοκοπίας. Theodora iliadi, Euronews, 31.8.2018, διαθέσιμο από, http://gr.euronews.com/2018/08/31/gkremizetai-h-tourkiki-oikonomia

[37] Aσυμμετρία μέσων-σκοπών στην Υψηλή Στρατηγική ενός κράτους οδηγεί σε υπερεξάπλωση και στρατηγικές ήττες. Βλ. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη: Από την Αρχαιότητα έως σήμερα (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητας, 2008) 57-65.

[38]  Δεδομένου ότι οι διαθέσιμοι πόροι ενός κράτους δεν είναι απεριόριστοι πρέπει να υπάρχουν όρια στους πολιτικοστρατηγικούς στόχους της Τουρκίας, ειδάλλως  όλος ο στρατηγικός σχεδιασμός κινδυνεύει να καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος. Για το θέμα της υπερεξάπλωσης (overextension) Βλ. Αθανάσιος Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκιδίδη (Αθήνα: Εστία, 2000), 85 Εστιάζοντας ειδικά στην τουρκική στρατηγική, είτε ο Ταγίπ Ερντογάν θα αναγκαστεί να θέσει πιο υλοποιήσιμους και ρεαλιστικούς στόχους στην εξωτερική πολιτική του ή θα οδηγηθεί σε μεγάλες περιπέτειες.

[39]  Για  τη συνεχή πολιτική αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις υπό την οπτική της οικονομικής θεωρίας και πως αυτή εκδηλώνεται με την αέναη άνοδο και  πτώση των μεγάλων δυνάμεων βλ. Robert Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2004).

[40] Sanctions ‘still in play’ for Turkey over S-400, warns US diplomat,  Defense News, 13.9.2019. https://www.defensenews.com/global/europe/2019/09/13/sanctions-still-in-play-for-turkey-state-official-warns/

[41] Σύμφωνα με τον Ζbigniew Brzezinski γεωπολιτικοί άξονες είναι τα κράτη των οποίων « η σημασία τους δεν προέρχεται από τη δύναμη ή τα κίνητρα τους, αλλά από την ευαίσθητη θέση και τις συνέπειες τις οποίες έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάσταση τους στη συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών, των κρατών δηλαδή που μπορούν να ασκήσουν δύναμη ή επιρροή πέραν των συνόρων τους». Οταν έγραψε το βιβλίο ο Brzesinski  πριν δύο δεκαετίες είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η Τουρκία μπορεί να χαρακτηριστεί και ως γεωστρατηγικός παίκτης « που αρχίζει να ασκεί σε κάποιο βαθμό επιρροή στην Κασπία- Κεντρική Ασία λόγω της συρρίκνωσης της Ρωσσίας. Είκοσι χρόνια μετά τις διαπιστώσεις Brzezinski η Άγκυρα με τη νεο-οθωμανική στρατηγική της επιχειρεί να ασκήσει επιρροή πέραν των συνόρων της. Αλλά στις μέρες μας υλοποιεί ενισχυμένη στρατηγική συνεργασία όχι με μια φθίνουσα Ρωσία, αλλά με μια δύναμη που επαναδραστηριοποιείται ως σημαντικός γεωστρατηγικός παίκτης σε παγκόσμιο επίπεδο Βλ. Ζbigniew Brzezinski,  Η Μεγάλη Σκακιέρα: Η Αμερικανική Υπεροχή και οι Γεωστρατηγικές της Επιταγές (Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη, 1998), 78-92.

[42] Αναλυτικότερα βλ. Νίκος Παναγιωτίδης,  1964-1984 To Kυπριακό στη Διεθνή Πολιτική: Οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα  Πολλά Πρόσωπα του Αγγλο-Αμερικανικού Ηγεμονισμού (Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2015), 71-75.

[43] Το 1963 Τουρκία και ΕΕ υπέγραψαν  Συμφωνία Σύνδεσης, ενώ το 1987 η Τουρκία υπέβαλε αίτηση για πλήρη ένταξη στην ΕΕ. Το 1996 τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία Τελωνειακής Ενωσης Τουρκίας- ΕΕ. Αναλυτικά για την απαρχή και την εξέλιξη των ευρωτουρκικών σχέσεων βλ. Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ευρώπη- Τουρκία: Ιδεολογία και Ρητορία, Βιβλίο Δεύτερο (Αθηνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, 1993)

[44] Επιδίωξη του Ερντογάν είναι να βρίσκεται στην εξουσία το 2023 (100 μετά την ίδρυση της Τουρκικής  Δημοκρατίας) και να την οδηγήσει σε πλήρη εσωτερικό μετασχηματισμό αλλά και να την καταστήσει ισχυρή περιφερειακή δύναμη και πολο ισχύος με απήχηση στους απανταχού μουρσουλμάνους και στον αραβικό κόσμο γενικότερα.

 

 

Ωστόσο, παρά το κλίμα ενθουσιασμού που καλλιεργεί ο Νετανιάχου για αυτή του την επιτυχία, γνωρίζει και ο ίδιος πολύ καλά πως τα δύσκολα είναι μπροστά του, με τα άλυτα θέματα του Ισραήλ να παραμένουν πολλά και κρίσιμα, σε μια χρονική συγκυρία που το μέλλον προβλέπεται αβέβαιο.

Ενδεικτικά, αναφερόμαστε φυσικά στη τεταμένη κατάσταση που επικρατεί στην δυτική όχθη, όπου τα καθημερινά φαινόμενα βίας εναντίον της κυρίαρχης Φατάχ συμπληρώνουν το παζλ ενός εξαθλιωμένου βιοτικού επιπέδου, το οποίο δείχνει πως απαιτούνται άμεσα ενέργειες για την εξομάλυνση του. Όμοια, στην Γάζα οι εκατέρωθεν ανταλλαγές πυρών κάθε άλλο παρά κλίμα ασφαλείας προάγουν στις επικράτειες των δύο αντιμαχόμενων πλευρών με τις αντοχές των λαϊκών στρωμάτων να στερεύουν ένθεν και ένθεν. Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε πως τις τελευταίες μέρες μετρήσαμε 25 νεκρούς Παλαιστινίους, την ώρα που προς το έδαφος του Ισραήλ εκτοξεύθηκαν περί των 600 ρουκετών έπειτα από ενέργειες της Χαμάς.  Μένει να διαπιστώσουμε, λοιπόν, αν θα ευδοκιμήσει –και για πόσο- η κατάπαυση πυρός που συμφωνήθηκε με την Αίγυπτο να αναλαμβάνει εκ νέου ρόλο διαμεσολαβητή.

Σε όλα αυτά, φυσικά να προσθέσουμε την ύπαρξη της Χεζμπολάχ στον Λίβανο που απαιτεί διαρκή πολεμική ετοιμότητα, όπως φυσικά και τον… διάβολο για το Ισραήλ, το οποίο δεν είναι άλλο από το Ιράν με την ακραία επικρατούσα ρητορική να βάζει ατέρμονα στην «πρίζα» τον εβραϊκό πληθυσμό. Ειδικά, μετά από τις τελευταίες εξελίξεις στην «πονεμένη» Λωρίδα της Γάζας.

Ξέχωρα όμως από τα παραπάνω, όλο και πιο γλαφυρά πια διακρίνεται το μεγάλο χάσμα ανάμεσα στον ηγέτης της χώρας και το εβραϊκό Λόμπι των ΗΠΑ, το οποίο τείνοντας σταθερά προς το προοδευτικό στρατόπεδο αποδοκιμάζει σθεναρά τις ακραίες πολιτικές του Νετανιάχου αναφορικά με την έλλειψη επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος. Ας έχουμε στην άκρη του μυαλού μας ότι το 2016 το 71% των Αμερικανών Εβραίων ψήφισαν υπέρ της Χίλαρι Κλίντον, αντιτιθέμενοι στον…. αγαπημένο του πρωθυπουργού τους, Ντόναλντ Τραμπ. Το ειρωνικό (;) αντίθετα της υπόθεσης, είναι πως στο εσωτερικό του Ισραήλ του 82% του πληθυσμού τάσσεται υπέρ του ομότιτλου του πρώτου πολίτη τους , εκτιμώντας σαφώς τις φιλοϊσραηλινές πολιτικές του, με κορωνίδα αυτών να αποτελεί το τεράστιο διπλωματικό «δώρο» που του προσέφερε προεκλογικά ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν αναγνώρισε την ισραηλινή κυριαρχία στα υψίπεδα του Γκολάν. Βέβαια, θέμα προς συζήτηση τίθεται το κατά πόσο ο Νετανιάχου έχει ανάγκη το εβραϊκό λόμπι, όταν έχει τέτοιους ισχυρούς φίλους στην Αμερική, αλλά και στην Βραζιλία…

Συνοψίζοντας, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως τα δύσκολα τώρα αρχίζουν για το Ισραήλ, το οποίο έχει σημαντικό δρόμο να διανύσει ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωση του, όπως το ξέρουμε μέχρι σήμερα, την ώρα που όπως όλα δείχνουν, μετρούμε αντίστροφα για να πάρει σάρκα και οστά το πολυαναμενόμενο «σχέδιο του αιώνα».

 

Πηγές:

• «Israel’s New Knesset: Fewer Women and Arabs, More Religious Lawmakers», Haaretz, 25/04/2019, https://www.haaretz.com/israel-news/elections/israel-s-new-knesset-fewer-women-and-arabs-more-religious-lawmakers-1.7144032?fbclid=IwAR1GRJpBkM2cahrADRONOKR1VZ2IzGVyUaRQgS_ldeZYp9ARxswm4fNIk-U
• Jonathan Lis, «Final Israeli Election Results: Likud Loses Seat, but Netanyahu Still Set to Form Next Government», Haaretz, 25/04/2019, https://www.haaretz.com/israel-news/elections/final-israeli-election-results-likud-loses-seat-but-netanyahu-will-still-form-next-1.7133089?fbclid=IwAR3PD24Px3kYubhJ5geyErZY5rGfdMokZhw9WY__FHLACK8KQK__173LdfI
• Jane Eisner, «Trump and Netanyahu Are Breaking the Bond Between American Jews and Israel», Time, 25/04/2019, http://time.com/5571849/netanyahu-trump-israel-election-american news/?fbclid=IwAR3M_h8wBo8OA6HmEaI2C_xRxDHmGicQlL3csGQxVjJ_c2WRnzF9GAbOKWw
• Ryan Jones, «Report: Trump’s Peace Plan Will Be (Almost) Everything Israel Wants It To Be», Israel Today, 25/04/2019, http://www.israeltoday.co.il/Default.aspx?tabid=178&nid=36468&fbclid=IwAR0xSvvMRdTrEblEI6BmNN3WZS3ypujFcJaciWq6_tksZxHjGBVDmlY4gBc

 

• Emma Green, «AIPAC Is Losing Control of the Narrative on Israel» ,Τhe Atlantic, 25/04/2019, https://www.theatlantic.com/politics/archive/2019/03/aipac-trump-policy-israel-divides-american-jews/585727/?fbclid=IwAR3ziUm1k7eZ9p3sdLtHz89eF2F7_0kossgwANybJ5j6IUUN5-eLU1MQdnE
• Εύα Ι. Κουλουριώτη, «Η γενναιοδωρία του Τραμπ προς τον Νετανιάχου και οι ισραηλινές εκλογές», Huffpost, 25/04/2019, https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-yennaiodoria-toe-tramp-pros-ton-netaniachoe-kai-oi_gr_5ca96282e4b02df24fb0b3a8?fbclid=IwAR0raeoVwy_578smQzxK0BPrSNU7efqFgWYW_qfbntt6yAL2KB2i72x5SwU
• Yaniv Kubovich, Jack Khoury, Noa Landau, «Two Pregnant Women Among 25 Gazans Killed as Israel Pounds Strip, Resumes Targeted Killings», Haaretz, 08/05/2019, https://www.haaretz.com/israel-news/eleven-palestinians-dead-as-israel-pounds-gaza-resumes-targeted-killings-1.7206021

Σύμφωνα με τον Εκρέμ Ντουμανλί «δεν είναι δύσκολο να μαντέψουμε το σχέδιο Ερντογάν. Μετά τις γενικές εκλογές του Ιουνίου του 2015, όταν έχασε την αυτοδυναμία για πρώτη φορά σε 13 χρόνια, ανάγκασε το κοινοβούλιο να διεξάγει νέες εκλογές, χρησιμοποιώντας ως αφήγημα τις απειλές ασφάλειας και τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης της χώρας». Επανάληψη της ίδιας τακτικής παρατηρήθηκε και μετά τις εκλογές της 31^ης Μαρτίου 2019, όπου το AKPέκανε λόγο για πραξικόπημα οργανωμένο από «σκοτεινές δυνάμεις» του εξωτερικού σε συνεργασία με εγχώριες δυνάμεις, με πρώτο στόχο την «άλωση» της Κων/πολης.

Το κυβερνών κόμμα θεωρεί ότι το HDPέπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απώλεια της Κων/πολης. Το «βαθύ κράτος» της Τουρκίας και το «βαθύ ΡΚΚ» φαίνεται να αναζητούν τρόπους εξάλειψης της επιρροής των Κούρδων στις επαναληπτικές. Η κίνηση να επιτραπεί τη δεδομένη στιγμή η επίσκεψη των δικηγόρων του Οτζαλάν,δημιούργησε υποψίες ότι οι δύο οντότητες προσπαθούν να καταρτίσουν έναν οδικό χάρτη για τις εκλογές. Όπως τονίζει ο Ντουμανλί, η επιρροή του Οτζαλάν δεν πρέπει να υποτιμάται.Υπάρχει, βέβαια, το ζητούμενο του κατά πόσο οι Κούρδοι θα επηρεαστούν από το «μήνυμα» του φυλακισμένου Οτζαλάν τη στιγμή μάλιστα που βιώνουν μια κλιμακούμενη καταπίεση από την κυβέρνηση Ερντογάν τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ έχουν την εναλλακτική επιλογή του μετριοπαθούς Ιμάμογλου. Να σημειωθεί ότι ο τελευταίος κατά την προεκλογική του εκστρατεία κατάφερε να αποφύγει την αναζωπύρωση της συλλογικής μνήμης για την πολιτική του CHP, ενώ έχει σαν μότο «μια αγκαλιά για όλους» (σ.σ. ακόμη και για τους αντιπάλους).

Παράλληλα, επικρατεί προβληματισμός για την αντίδραση της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων του AKP, που μπορεί να εκφράσει την ανησυχία της για την υποστήριξη αυτή από το PKK, κατηγορία που έχει χρησιμοποιήσει κατά κόρον το κυβερνών κόμμα για να υπονομεύσει την αντιπολίτευση.Ο Ερντογάν μπορεί να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με το ΡΚΚ ως κίνητρο, προκειμένου να προσελκύσει την προσοχή των Κούρδων, αν και ο σύμμαχος του Ντεβλέτ Μπαχτσελί θα αντιδράσει σε κάτι τέτοιο. Πάνω από όλα, όμως, το AKP βιώνει μια ενδοκομματική κρίση μετά τις απώλειες στις εκλογές. Ο πρώην πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ και ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου έχουν αντιταχθεί ανοιχτά στην ακύρωση των αποτελεσμάτων των εκλογών της Κων/πολης. Ακόμη και μέλη του AKPεπικρίνουν το νεποτισμό και το one-man rule του Ερντογάν, που έχουν προκαλέσει κόπωση και αδυναμία να πεισθούν οι μάζες[1].

Επιπρόσθετα, αναφέρεται ότι ο Οτζαλάν κάλεσε, μέσω των δικηγόρων του, τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) να αποφύγουν τις συγκρούσεις με την Τουρκία και να λάβουν υπόψη τους αυτό που αποκάλεσε ως «τουρκικές ευαισθησίες». Η απόφαση των τουρκικών αρχών να τερματίσουν την απομόνωσή του ενίσχυσε τις εικασίες για πιθανή επανάληψη των ειρηνευτικών συνομιλιών που θα συμπεριλάμβαναν συμφωνία για τη Συρία. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι είναι μέρος του σχεδίου Ερντογάν να αποσυνδεθεί από τους εθνικιστές συνεργάτες του και να κερδίσει την υποστήριξη των Κούρδων, πριν από την επανάληψη των δημοτικών εκλογών στην Κων/πολη. Ο Οτζαλάν φαίνεται να έστειλε «μήνυμα» για «δημοκρατική διαπραγμάτευση» μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων και επιλογή επίλυσης των ζητημάτων με χρήση «ήπιας ισχύος» αντί για βίαιες ενέργειες.

Να σημειωθεί ότι ένας άλλος άμεσος στόχος της έγκρισης της επίσκεψης των δικηγόρων (μετά από την απόρριψη 810 αιτημάτων) ήταν να πείσει ο Οτζαλάν χιλιάδες φυλακισμένων που διαμαρτύρονται για την απομόνωσή του με απεργία πείνας διαρκείας, να σταματήσουν άμεσα πριν θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή τους. Σύμφωνα με έκθεση της Οργάνωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Τουρκίας στις 22 Απριλίου, τουλάχιστον 3.000 φυλακισμένοι σε 92 φυλακές σε ολόκληρη τη χώρα βρίσκονταν σε απεργία πείνας.

Πηγή, κάνοντας λόγο για «έμμεσες συνομιλίες» μεταξύ της Τουρκίας και της οργάνωσης SDF «μέσω μεσαζόντων» (που δεν φαίνεται να είναι η πρώτη φορά), ισχυρίστηκε ότι αξιωματούχοι της  MIT συναντήθηκαν πρόσφατα με τον διοικητή της SDF Mazlum Kobane. «Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε πριν από 10 ημέρες και έπειτα μια άλλη την περασμένη εβδομάδα και μετά τη συνάντηση με τον Şahin, συναντήθηκαν με τον Οτζαλάν στο νησί και στη συνέχεια ξανά με τον Şahin… Οι συναντήσεις ξεκίνησαν πριν από ένα μήνα με τη διαμεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Φυσικά, όλοι θα το αρνηθούν»[2].

 

Το HDP και η κατανομή των ψήφων στην Κων/πολη

Το HDP μετά από συνεδρίαση της κεντρικής επιτροπής του κόμματος  (MKYK) αποφάσισε να συνεχίσει τη στήριξή του προς τον Ιμάμογλου στο πλαίσιο της «Συμμαχίας για την Κων/πολη».Ο εκπρόσωπος του κόμματος στις ΗΠΑ, Giran Özcan, θέτοντας μια σειρά ρητορικών ερωτήσεων για το αν υπάρχει περίπτωση οι Κούρδοι να«γυρίσουν την πλάτη» στον Ιμάμογλου και να «δώσουν» την Κων/πολη στο AKP, με αντάλλαγμα τη συνέχιση της ειρηνευτικής διαδικασίας, απάντησε κατηγορηματικά «όχι».

Κι αυτό γιατί αν η επαναπροσέγγιση ήταν ειλικρινής και υπήρχε πραγματική πρόθεση για επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών, τότε «δεν θα παρέμεναν στη φυλακή σχεδόν 6000 μέλη του HDP, συμπεριλαμβανομένων των πρώην συμπροέδρων του κόμματος Σελαχατίν Ντεμιρτάς και Φιγκέν Γιουκσεκντάγ. Οι Κούρδοι δεν θέλουν τίποτα περισσότερο από την επίλυση του κουρδικού ζητήματος, μια αξιοπρεπή έκβαση της σύγκρουσης μεταξύ του PKK και του κράτους και την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, ζητήματα που απαιτούν τον πραγματικό εκδημοκρατισμό της Τουρκίας»[3].

Σχετικά δε με την κατανομή των ψήφων στις εκλογές της 31ης Μαρτίου στην Κων/πολη, σύμφωνα με μελέτη του Economic Policy Research Foundation of Turkey (TEPAV), 911.000 από τις ψήφους που συγκέντρωσε ο Ιμάμογλου προέρχονταν από υποστηρικτές του HDP.

Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της μελέτης, που επικεντρώθηκε στην ανάλυση των 4,17 εκατομμυρίων ψήφων που συγκέντρωσε ο Ιμάμογλου, έδειξαν ότι προήλθαν περίπου: 2,25 εκατομμύρια ψήφοι από CHP, 911.000 από HDP, 657.000 από İyi Parti, 186.000 από MHP, 29.000 από AKP και 8.000 από Saadet Partisi.

Ο υποψήφιος του κυβερνώντος κόμματος Μπιναλί Γιλντιρίμ συγκέντρωσε 4,15 εκατομμύρια ψήφους, οι οποίες προήλθαν: 3,48 εκατομμύρια από AKP,  483.000 από MHP, 38.000 από İyi Parti, 11.000 από CHP,  10.000 από Saadet Partisi και 4.000 από HDP.

Το 43% των υποστηρικτών του Saadet Partisi που ψήφισαν στις κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές της 24ης Ιουνίου 2018 δεν ψήφισαν στις εκλογές της Κων/πολης. Επιπρόσθετα, το 19% του HDP, το 7% του AKP και το 6% των υποστηρικτών του CHP δεν προσήλθαν στις κάλπες[4].

 

Δημοσκόπηση Konsensus

Ο πρόεδρος της Konsensus, Murat Sarı, δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα της πρώτης δημοσκόπησης της εταιρείας που διεξήχθη από 21-22 Απριλίου, όπου καταδεικνύεται ότι ο Ιμάμογλου προηγείται του Γιλντιρίμ με 2,1%.

Σε δείγμα 1.040 ατόμων, το 50,2% τάσσεται υπέρ Ιμάμογλου, το 48,1% υπέρ Γιλντιρίμ, ενώ το 1,7% θα ψήφιζε άλλα κόμματα. Σύμφωναμεαυτάταστοιχεία, η διαφορά των 13.700 ψήφων μεταξύ των υποψηφίων της Εθνικής Συμμαχίας και της Λαϊκής Συμμαχίας προβλέπεται ότι θα αυξηθεί σε πάνω από 180.000 ψήφους. Παράλληλα, ο Murat Sarıανέφερε ότι το 54,1% των ψηφοφόρων δεν συμφωνεί με την απόφαση του YSK να ακυρώσει το αποτέλεσμα των εκλογών στην Κων/πολη.

Με βάση την έρευνα, το 54,6% από 18-29 ετών, το 49% από 30-39 ετών, το 44,9% από 40-49 ετών και το 47,2% άνω των 60, επιλέγουν Ιμάμογλου. Από την άλλη πλευρά,το 42,2% από 18-29,το 47,5%από 30-39 και το 57,2% από 40-49 θα ψηφίσουν Γιλντιρίμ. Του τελευταίου τα ποσοστά κυμαίνονται από 48,1%έως 48,3% και φαίνεται ότι δεν μπορεί να αντλήσει ψήφους από αλλού, όπως ο Ιμάμογλου. Ιδιαίτερο ρόλο για την άντληση ψήφων παίζουν τα κόμματα DSP, TKP, SP, καθώς και ανεξάρτητοι υποψήφιοι[5].

Το CHP αναζητά στήριξη από το Δημοκρατικό Αριστερό Κόμμα (DSP), το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τουρκίας (TKP) και το συντηρητικό – ισλαμιστικό Saadet Partisi (SP).  Μετά από συναντήσεις εκπροσώπων του CHP με το DSP,  ο αντιπρόεδρος του τελευταίου, Hasan Erçelebi, δήλωσε ότι θα αποφασίσουν για το αν το κόμμα θα κατεβάσει εκ νέου υποψήφιο ή όχι, ενώ τόνισε ότι θα συνεχίσουν να μάχονται για τη δημοκρατία στη χώρα. Υπενθυμίζεται ότι ο υποψήφιος του DSP για την Κων/πολη, Muammer Aydın, έλαβε  30.817 ψήφους (0,36%).

Από την πλευρά του το TKP ανακοίνωσε ότι δεν θα κατεβάσει υποψήφιο και ότι θα υποστηρίξει τον Ιμάμογλου. Χαρακτηριστική ήταν και η δήλωση του κόμματος «παρότι έχουμε πολιτικές, ιδεολογικές και ταξικές διαφωνίες, έχουμε από την πρώτη στιγμή δηλώσει ότι ο Ιμάμογλου είναι ο νομίμως εκλεγείς δήμαρχος της Κων/πολης. Πιστεύουμε ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να επισκιαστεί αυτή η πραγματικότητα, είναι λάθος».  Σημειώνεται ότι η υποψήφια του TKP, Zehra Güner Karaoğlu, έλαβε 10.492 ψήφους (0,12%)[6].

Ο ηγέτης του Saadet Τεμέλ Καραμολάογλου χαρακτήρισε την απόφαση του YSK σαν καταστροφή και καταστρατήγηση του νόμου, ενώ διευκρίνισε ότι η θέση του κόμματος για τις εκλογές της 23ης Ιουνίου θα αποφασιστεί μετά από ευρεία ενδοκομματική διαβούλευση. Όπως αναφέρεται η απόφαση του Saadet είναι κρίσιμη, καθώς ο υποψήφιός του για την Κων/πολη, Necdet Gökçınar, έλαβε λίγο πάνω από 100.000 ψήφους (1,21% – είχε υποστηρίξει ότι θα αποχωρήσει από την υποψηφιότητά του υπέρ του Ιμάμογλου)[7].

Τέλος, με βάση τις εκτιμήσεις του προέδρου της Avrasya Araştırma Şirketi, Kemal Özkiraz, ο Ιμάμογλου θα μπορούσε να λάβει στις επαναληπτικές πάνω από 120.000 έξτρα ψήφους[8], ενώ και ο MehmetAliKulat, πρόεδροςτηςMAKDanışmanlık, εκτιμά ότι τα ποσοστά Ιμάμογλου θα αυξηθούν. Η δημοσκόπηση έλαβε χώρα στις 27 – 30 Απριλίου και κατέδειξε ότι 16% – 17% των ψηφοφόρων φαίνεται να προτίθενται να αλλάξουν την επιλογή τους. Αυτά δε τα ποσοστά προέρχονται από άτομα που ψήφισαν AKP.

 

⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, Ερευνήτρια στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου

[1]Ekrem Dumanlı, «The future of Erdoğan and the Kurdish vote», Turkish Minute, 10/5/19

[2]Amberin Zaman, «Why did Turkey allow jailed Kurdish leader to meet lawyers after long pause?», Al – Monitor, 6/5/19

[3]Giran Özcan, «Are the Kurds cutting a deal with Erdoğan?», Ahval News, 9/5/19

[4]«Nearly 911,000 Kurdish HDP supporters voted for İmamoğlu on March 31: study», Turkish Minute, 10/5/19

[5]Kerem Congar, «Konsensus Araştırma’dan ilk seçim anketi: Fark Ekrem İmamoğlu lehine 180 binin üzerine çıkıyor», Euronews, 10/5/19

[6]« CHP expects support from other opposition minnow parties»,Daily Sabah, 9/5/19

[7]«Karamollaoğlu: YSK kararı bir hukuk katliamıdır, son kararı istişareden sonra vereceğiz», Euronews, 8/5/19

[8]«Avrasya Araştırma Başkanı: İmamoğlu fazladan 120 bin oy alacak», T24.com.tr, 9/5/19

Έντονες ήταν και οι αντιδράσεις στο εσωτερικό του κόμματος AKP με προεξέχουσες μορφές τους πρώην στενούς συνεργάτες του Ερντογάν, όπως του πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου και του πρώην προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ.
Συγκεκριμένα, ο Νταβούτογλου με μια σειρά από tweets την Τρίτη το απόγευμα δήλωσε ότι τα γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά τις εκλογές στην Κων/πολη και η απόφαση για επανάληψη αυτών «αποτελεί υπονόμευση των βασικών αξιών της τουρκικής δημοκρατίας, όπου τον τελευταίο λόγο έχει ο λαός στην κάλπη. Η μεγαλύτερη απώλεια για ένα πολιτικό κόμμα δεν είναι μια μεμονωμένη ήττα, αλλά η απώλεια της ηθικής υπεροχής και της κοινωνικής συνείδησης», ενώ με 15σελιδο μανιφέστο στο facebook μετά τις εκλογές, επέκρινε την οικονομική πολιτική και την αυταρχική στροφή Ερντογάν, ενισχύοντας τις φήμες για δημιουργία νέου κόμματος .
Ενδεικτική είναι και η αντίδραση αξιωματούχων και πολιτικών της ΕΕ οι οποίοι εξέφρασαν την ανησυχία και δυσπιστία τους απέναντι στην απόφαση του YSK, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί απειλή υπονόμευσης της εμπιστοσύνης των Τούρκων στην εκλογική διαδικασία. Αλλά και το Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο απέστειλε εκλογικούς παρατηρητές για τις εκλογές της 31ης Μαρτίου, επισήμανε ότι η επανάληψη των εκλογών «έχει τη δυνατότητα να βλάψει σοβαρά την εμπιστοσύνη των Τούρκων ψηφοφόρων στις εκλογικές αρχές». Ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Heiko Maas, ήταν μεταξύ των πολιτικών και των γραφειοκρατών της ΕΕ που επέκρινε την απόφαση του YSK, λέγοντας ότι δεν ήταν ούτε διαφανής ούτε κατανοητή.
Ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου, Guy Verhofstadt, κατήγγειλε την εξέλιξη αυτή αναφέροντας χαρακτηριστικά, «αυτή η εξωφρενική απόφαση καταδεικνύει πως η Τουρκία του Ερντογάν ολισθαίνει προς μια δικτατορία… Υπό αυτή την ηγεσία, οι συνομιλίες για την ένταξη είναι αδύνατες. Πλήρης υποστήριξη προς τον τουρκικό λαό που διαμαρτύρεται για τα δημοκρατικά του δικαιώματα και για μια ελεύθερη και ανοιχτή Τουρκία!».
Από την πλευρά του, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Johannes Hahn σε κοινή δήλωση με την Federica Mogherini, ανέφερε ότι το YSK θα πρέπει να δημοσιοποιήσει λεπτομέρειες της απόφασης για δημόσιο έλεγχο, ενώ δήλωσε ότι η απόφαση αυτή πάρθηκε «σε ένα ιδιαίτερα πολιτικοποιημένο πλαίσιο». Ο Anders Knape, πρόεδρος του Κογκρέσου των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης, τόνισε την ανάγκη αποκατάστασης των εγγυήσεων για την εκλογική διαδικασία. Όπως ανέφερε «οι ενστάσεις που διατύπωσε το κυβερνών κόμμα για τους εκλογικούς καταλόγους ορισμένων περιοχών της Κων/πολης, λόγω των υποστηριζόμενων παρατυπιών, ήρθαν μετά τη νόμιμη προθεσμία… Αυτό είναι αντίθετο με την αντίληψη για μια δημοκρατική και δίκαιη διαδικασία στις εκλογές… Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από τις εκθέσεις που έχουμε λάβει σχετικά με την πίεση που άσκησε η κυβέρνηση στο Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο για να αποφανθεί υπέρ των επαναληπτικών» .
Επιπρόσθετα, η καθυστέρηση στην ομαλοποίηση της μετεκλογικής διαδικασίας είναι εις βάρος των σημαντικών προκλήσεων που έχει να αντιμετωπίσει η Τουρκία τους επόμενους μήνες. Οι προσπάθειες σταθεροποίησης και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία είναι τα πιο σημαντικά θέματα της ημερήσιας διάταξης και θεωρούνται κρίσιμα για την επίτευξη των στόχων της τουρκικής οικονομίας για το έτος 2023. Τόσο οι εγχώριοι όσο και οι ξένοι επιχειρηματίες, επενδυτές και πιστωτές επιθυμούν να δουν ένα ομαλοποιημένο πολιτικό περιβάλλον για επενδύσεις.
Η εξωτερική πολιτική είναι ένας άλλος σημαντικός τομέας όπου ορισμένα επείγοντα προβλήματα που έχουν σχέση με τον πόλεμο στη Συρία, καθώς και άλλες διπλωματικές προκλήσεις πρέπει να επιλυθούν. Η εξομάλυνση των σχέσεων με την Ουάσινγκτον αποτελεί το βασικό ζητούμενο, το οποίο θα καθορίσει την ατζέντα εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας τους προσεχείς μήνες. Οι τελικές αποφάσεις σχετικά με τους S-400 και η παραλαβή των F-35 Joint Strike Fighters, καθώς και η κατάσταση στη βορειοανατολική Συρία και το ζήτημα των Κούρδων πολιτοφυλάκων (YPG), θα εξαρτηθούν κυρίως από την ομαλοποίηση των τουρκο-αμερικανικών σχέσεων .
Εκτός των ανωτέρω, η πολιτική συμπεριφορά του Ερντογάν μετεκλογικά αυξάνει την πόλωση στο εσωτερικό, ενώ οι αρχικές ενωτικές δηλώσεις και αναφορές του στην ιδέα μιας καθολικής «Τουρκικής Συμμαχίας» αποδεικνύεται ότι δεν ήταν τίποτα άλλο από προσχηματικές. Υπενθυμίζεται ότι ο Τούρκος πρόεδρος σε δηλώσεις του είχε τονίσει ότι «για θέματα εθνικής επιβίωσης πρέπει να βάλουμε στην άκρη τις πολιτικές μας διαφορές και να δράσουμε όλοι μαζί, και τα 82 εκατομμύρια, ως Τουρκική συμμαχία». Η έμφαση του Ερντογάν σε μια «συμμαχία της Τουρκίας» θεωρήθηκε ως μια σημαντική στροφή στον πολιτικό του λόγο που μοιάζει με το «ενωτικό πνεύμα του Yenikapı».
Όπως αναφέρει η Washington Post, η υπέρ του δέοντος απαίτηση από το ΑΚΡ για επανάληψη των εκλογών στην Κων/πολη έχει προκαλέσει έντονη κριτική για το ότι ο Ερντογάν και το κόμμα του είναι πρόθυμοι να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία της Τουρκίας προκειμένου να εξυπηρετήσουν ένα «υποδεέστερο» στόχο: τη διατήρηση του ελέγχου της μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας μαζί με τα οικονομικά κέντρα και τα δίκτυα υποστήριξης που έχουν ωφελήσει το AKP επί δεκαετίες.
Παράλληλα, δεν είναι ξεκάθαρο ότι η νέα ψηφοφορία – εάν είναι ελεύθερη και δίκαιη – θα αλλάξει το αποτέλεσμα. Όπως αναφέρει η διευθύντρια του Κέντρου Τουρκικών Σπουδών του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής στην Ουάσινγκτον Gonul Tol, ο Ιμάμογλου, όπως και άλλοι, επωφελήθηκε από τη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων σχετικά με την παραπαίουσα οικονομία της Τουρκίας, καθώς και από μια σπάνια επίδειξη ενότητας από την κανονικά κατακερματισμένη αντιπολίτευση. Η επιθετική στάση του Ερντογάν για ακύρωση της ψηφοφορίας στην Κων/πολη πιθανότατα θα αποξενώσει τους πολίτες, ειδικά τους νέους και τους ψηφοφόρους της μεσαίας τάξης, οι οποίοι είναι ήδη απογοητευμένοι από το στυλ της ηγεσίας του. «Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη κίνηση. Αν χάσει τις εκλογές, η απώλεια θα είναι ακόμα πιο δύσκολη στην αποδοχή. Η εικόνα του θα πληγεί. Ακόμα όμως και αν κερδίσει, δεν θα είναι μια πραγματική νίκη» .
Εν τω μεταξύ η τουρκική λίρα υποχώρησε την Τρίτη σε χαμηλό επτά μηνών, υπό την ανησυχία ότι οι εκ νέου εκλογές μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερη οικονομική και χρηματοπιστωτική αστάθεια με αποτέλεσμα την καθυστέρηση των μεταρρυθμίσεων που χρειάζονται οι επενδυτές, καθώς και την πρόκληση βαθύτερης οικονομικής κρίσης. Συγκεκριμένα, η λίρα υποχώρησε 1,5%, φθάνοντας τις 6,16 λίρες ανά δολάριο, το οποίο προστίθεται στις απώλειες που έλαβαν χώρα αργά τη Δευτέρα όταν και ανακοινώθηκε η επανάληψη των εκλογών στην Κων/πολη.
Ενδιαφέρον έχει και το σχόλιο του Tim Ash (Blue Bay Asset Management – London) «η αγορά πραγματικά δεν περίμενε αυτό… Νομίζω ότι η επικρατέστερη άποψη ήταν ότι ο Ερντογάν δεν θα ήθελε να πάρει ένα τόσο μεγάλο ρίσκο σε μια εποχή που οι τουρκικές αγορές και η οικονομία είναι τόσο εύθραυστες». Στα ανωτέρω να προστεθεί ότι ο οίκος αξιολόγησης Fitch, όπως και άλλοι, προειδοποίησε για τον αντίκτυπο των πολιτικών εντάσεων στο χρέος και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Τουρκίας, ενώ διατήρησε την κατάταξη της τουρκικής οικονομίας σε «ΒΒ» με αρνητικές προοπτικές .

Υπέρ Ιμάμογλου οι επαναληπτικές;

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι οι επαναληπτικές εκλογές θα οδηγήσουν στην περαιτέρω εδραίωση του μπλοκ της αντιπολίτευσης και στην ενίσχυση της θέσης Ιμάμογλου. Αν και στο αρχικό στάδιο ο Κιλιντσάρογλου δέχθηκε επικρίσεις για την υποψηφιότητα αυτή, με το αιτιολογικό ότι ο Ιμάμογλου δεν ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό, ο τελευταίος όχι μόνο κατάφερε να υπερκαλύψει τη διαφορά από τον Γιλντιρίμ, αλλά και να αυξήσει μέσα σε ένα μήνα από τις εκλογές τη δημοτικότητά του, έτσι ώστε να θεωρείται ότι μπορεί να λάβει περισσότερες ψήφους από την 31η Μαρτίου.
Η εικόνα, λοιπόν, που σχηματίζεται είναι ενός επιθετικού Ερντογάν, του οποίου η άρνηση παραδοχής της ήττας του στην Κων/πολη εκλαμβάνεται ως ένδειξη της αυξανόμενης αυταρχικής του εξουσίας, έναντι του Ιμάμογλου ο οποίος δεν εγκατέλειψε τον αγώνα όπως ο Μουχαρέμ Ιντζέ τη νύχτα των εκλογών της 24ης Ιουνίου, αλλά αντιμετώπισε τις προκλήσεις, τις αντιδράσεις και τις καταγγελίες με μια ήπια προσέγγιση που φαίνεται να εξελίχθηκε σε πλεονέκτημά του. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ο Ιμάμογλου δεν ανταγωνίστηκε τις μεγαλεπήβολες συγκεντρώσεις του AKP, αλλά έδωσε βαρύτητα στο να γίνεται ολοένα και πιο προσιτός, γεγονός που τον έχει καταστήσει προσφιλή σε πολλούς.
Χαρακτηριστικό της δημοφιλίας Ιμάμογλου είναι ότι από τις 2 Απριλίου, οι ακόλουθοί του στο Twitter αυξήθηκαν από 1 εκατομμύριο σε 2, ξεπερνώντας μεγάλες προσωπικότητες του κυβερνώντος κόμματος, όπως τον Τσαβούσογλου, τον Αλμπαϊράκ και τον Γιλντιρίμ. Και στο Instagram, όμως, ο Ιμάμογλου έχει ήδη πάνω από 3,5 εκατομμύρια οπαδούς, σημειώνοντας αύξηση κατά 118% μέσα στον τελευταίο μήνα. Επιπρόσθετα, πολλοί χρήστες των social media, συμπεριλαμβανομένων και καλλιτεχνών, εκδηλώνουν την υποστήριξή τους στον Ιμάμογλου .
Συγχρόνως, υποστηρίζεται ότι η συμφιλιωτική του προσέγγιση έναντι της πολιτικής θυμίζει τον Τουργκούτ Οζάλ, ο οποίος επιχείρησε να ξεκινήσει διάλογο με τους Κούρδους αυτονομιστές και την Αρμενική κυβέρνηση προτού πεθάνει από καρδιακό επεισόδιο το 1993. Το προφίλ του Ιμάμογλου δεν είναι κοντά σ’ αυτό ενός τυπικού κεμαλιστή. Τάσσεται υπέρ της προσευχής της Παρασκευής, καλωσόρισε τα αποτελέσματα των εκλογών με προσευχή στο τζαμί Eyüp Sultan και εμφανίστηκε σε φωτογραφία με τη μητέρα που φορούσε hijab. Η εκλογή Ιμάμογλου επιβεβαιώνει για μία ακόμη φορά ότι ένας πολιτικός του CHP, με τυπικά τα χαρακτηριστικά του κεμαλισμού ή την κοσμική ταυτότητα δεν μπορεί να κερδίσει εκλογές στην Τουρκία. Ο Ιμάμογλου προσπάθησε να προσεγγίσει τόσο το κουρδικό στοιχείο, όσο και τους μουσουλμάνους – συντηρητικούς του εκλογικού σώματος και να πείσει ότι δεν είναι τυπικός πολιτικός του CHP .
Συμπερασματικά, η εμμονή του Ερντογάν για επανάληψη των εκλογών στην Κων/πολη, παραμερίζοντας τα βασικά προβλήματα της χώρας, αποτελεί πολιτικό ρίσκο για τον Τούρκο πρόεδρο και ενδεχομένως πολιτικό «ολίσθημα». Πέραν της καθυστέρησης ως προς την ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής της χώρας που προκαλεί περαιτέρω αναταραχή και σε άλλους τομείς, όπως της οικονομίας, τίθενται και δύο βασικά ζητήματα που μπορεί να πλήξουν την εικόνα και το κύρος του Ερντογάν. Αν με τις επαναληπτικές εκλεγεί ο Γιλντιρίμ, κατά πόσο θα μπορεί να πείσει ότι οι εκλογές δεν ήταν διαβλητές, ενώ αν επανεκλεγεί ο Ιμάμογλου κατά πόσο θα μπορεί να πείσει ότι οι καταγγελίες για οργανωμένη διαφθορά και απόλυτη παρανομία δεν ήταν ψευδείς.

⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, Ερευνήτρια στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου

Για τους Γάλλους που μεταφέρθηκαν, η πιθανότητα να δικαστούν στη Βαγδάτη δεν είναι ανεδαφική. Ερωτηθείς τη Δευτέρα γι’ αυτό το συμβάν, ο Εμμανουέλ Μακρόν δεν επιθύμησε να κάνει κάποιο σχόλιο, εκτιμώντας ότι η παράδοση των αιχμαλώτων απεκάλυψε «τις στενές διμερείς σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ FDS και Ιράκ». Ο Γάλλος πρόεδρος αμέσως θυμήθηκε ότι « η προξενική προστασία καλύπτει όλους τους Γάλλους στην εθνικότητα» και ότι είναι ευεργετική αν όχι απαραίτητη.

Ανεξάρτητη δικαιοσύνη

Σύμφωνα με μια πηγή των υπηρεσιών ασφαλείας της Γαλλίας με την οποία επικοινώνησε η Liberation, γι αυτούς τους δεκατρείς υπάρχουν ισχυρά ενοχοποιητικά στοιχεία ότι έλαβαν μέρος στις μάχες εντός της ιρακινής επικράτειας και ιδιαίτερα στη Μοσούλη. Εάν η γαλλική διπλωματία έχει συχνά διφορούμενη στάση απέναντι στην επιστροφή τζιχαντιστών που είναι φυλακισμένοι στο Συριακό Κουρδιστάν, αμφιταλαντευόμενη μεταξύ της παραμονής τους στον τόπο σύλληψής τους και στον επαναπατρισμό, το Παρίσι δείχνει για μήνες μια σταθερότητα απέναντι στην ιρακινή δικαιοσύνη: σε χώρα με κυριαρχία, η δικαστική εξουσία ανήκει στη χώρα (αυτή). Το να ξεκινήσει αντιπαράθεση το Παρίσι προκειμένου να αποσύρει τις καταδίκες των 13 Γάλλων φαίνεται μη πιθανό.

Τρεις Γάλλοι ήδη έχουν δικαστεί στη Βαγδάτη. Κάθε φορά το κοινό ήταν ομόφωνο. Τον Απρίλιο του 2018, η 29χρόνη Τζαμίλα Μπουτουτάου καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλάκιση μετά από δικαστική διαδικασία 20 λεπτών. Τους επόμενους μήνες, στη Μελίνα Μπουχεντίρ 28 χρονών και στη Λαχκέν Γκουεμπούτζ 59 χρονών αποδόθηκε η ίδια ποινή. Οι δύο γυναίκες τώρα είναι φυλακισμένες σε φυλακή στα προάστια της Βαγδάτης σε άθλιες συνθήκες.

Οι Γάλλοι τζιχαντιστές το ξέρουν καλά, αυτοί φοβούνται ότι η θανατική ποινή θα τους επιβληθεί. Απασχολημένο τόσο καιρό με υποθέσεις κατηγορουμένων που η πολεμική τους δράση δεν έχει επίσημα αποδειχτεί, το Ιρακινό Ποινικό Δικαστήριο δεν έχει διστάσει να επιβάλει τη θανατική καταδίκη….. Η μόνη εφικτή προοπτική περισσότερο ή λιγότερο βραχυπρόθεσμα για τους καταδικασμένους: να γίνουν θεατές της μεταφοράς της ποινής τους στο γαλλικό δίκαιο για να εκτίσουν τη ποινή τους σε γαλλικό έδαφος.

Για αρκετούς μήνες, οι κουρδικές αρχές καλούν τις ξένες χώρες να παραλάβουν τους τζιχαντιστές και τις οικογένειές τους. Οι Κούρδοι, αυτή τη στιγμή, κρατάνε ουσιαστικά 800 μαχητές, στη πλειοψηφία τους Ιρακινούς, και πάνω από 2.000 μέλη της οικογένειάς τους- γυναίκες και παιδιά που είναι εγκατεστημένα σε στρατόπεδα στη βορειοανατολική Συρία. Οι αριθμοί δεν είναι οριστικοί. Εκατοντάδες τζιχαντιστές, μερικές φορές συνοδευόμενοι από την οικογένειά τους, έχουν παραδοθεί τις τελευταίες μέρες, μετά τη διαφυγή τους από τον θύλακα του Αλ- Μπακχούζ (νοτιοανατολικά), τελευταίο κομμάτι εδάφους του «χαλιφάτου» του Ισλαμικού Κράτους και δεν έχουν ακόμα καταμετρηθεί.

Ερείπια

«Λοιπόν, καθώς χιλιάδες αλλοδαποί εγκαταλείπουν σε «ερείπια» το χαλιφάτο, το φορτίο που είναι ήδη βαρύ, γίνεται ακόμα πιο βαρύ» δήλωσε τη Κυριακή ο Μουσταφά Μπαλί, εκπρόσωπος τύπου των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων. «Οι φυλακές μας δεν μπορούν να φιλοξενήσουν όλους τους μαχητές. Η διεθνής κοινότητα δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες της» πρόσθεσε ο Αμπντέλ Καρίμ Ομάρ, υπεύθυνος για τις εξωτερικές υποθέσεις της κουρδικής κυβέρνησης.

Η επιτακτικότητα για τους υπεύθυνους των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων να συντρίψουν τους τζιχαντιστές, μεγάλωσε με την ανακοίνωση στο τέλος Δεκεμβρίου της απόσυρσης των Αμερικανών στρατιωτών. Μετά από αρκετές αναβολές, η Ουάσινγκτον, εν τέλει, σιγούρεψε ότι 200 στρατιώτες θα παραμείνουν στη βάση της Ροτζάβα στο συριακό Κουρδιστάν, αντίθετα στους 2.000 που βρίσκονται τώρα, χωρίς να υπάρξει ξεκάθαρη απάντηση για τη διάρκεια της παραμονής τους. Εάν αυτοί κινήσουν να φύγουν, άλλοι στρατιώτες από το εξωτερικό, Γάλλοι και Βρετανοί θα πρέπει να επαναπατριστούν. Οι Κούρδοι φοβούνται μια επίθεση της Τουρκίας ή μια επιστροφή περισσότερο ή λιγότερο διαπραγματεύσιμη στο καθεστώς Άσσαντ. Και στις δύο περιπτώσεις η ασφάλεια των φυλακών όπου οι ξένοι τζιχαντιστές κρατούνται είναι κάθε άλλο παρά εγγυημένη.

Σχολιασμός

Από το άρθρο προκύπτουν σημαντικές πληροφορίες από τις οποίες μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα.

Αρχικά, επιβεβαιώνεται ότι το Ισλαμικό Κράτος ηττάται. Κάποιοι θύλακες έχουν μείνει σε Συρία και Ιράκ και οι οποίοι είναι ζήτημα χρόνου να εξαλειφθούν. Πάντως, από τη στιγμή που μαίνονται ακόμα μάχες, καλό είναι να είμαστε επιφυλακτικοί. Επιπρόσθετα, είναι εμφανές ότι ο κοινός εχθρός (ISIS) έχει συσπειρώσει Σύριους Κούρδους και ιρακινή κυβέρνηση, παρά το ότι τα συμφέροντά τους μπορεί να είναι αντίθετα.

Ακόμα, δεν φαίνεται να απαντάται το μεγαλύτερο ερώτημα: όταν συντριβεί πλήρως στο Ισλαμικό Κράτος στο πεδίο της μάχης, τι θα γίνει με τους μαχητές και τις οικογένειές τους; Είναι αντιληπτό ότι υπάρχουν τρεις επιλογές: η μια αφορά την απορρόφηση τους στις τοπικές κοινωνίες μεταπολεμικά με άλλη ταυτότητα. Αυτό το ενδεχόμενο είναι υπαρκτό, όμως θα προξενήσει τη μήνιν των κοινωνιών και θα λειτουργήσει ως μοχλός για τις κυβερνήσεις να επιβάλλουν αστυνομικό καθεστώς για να εντοπιστούν οι πρώην τζιχαντιστές, ενώ οι οικογένειές τους θα αντιμετωπίσουν διακρίσεις. Η δεύτερη είναι η επιστροφή τους στις πατρίδες προέλευσης τους. Ωστόσο, το πώς θα αντιμετωπιστούν από τους πολίτες των χωρών αυτών, το πώς θα δικαστούν, αν δικαστούν (εγκληματίες ή αιχμάλωτοι πολέμου), το πώς θα ενσωματωθούν στον κοινωνικό κορμό είναι εκκρεμότητες που απασχολούν τους Ευρωπαίους ηγέτες, δεδομένου του ότι μεγάλο μέρος των ανδρών του ISIS κατάγεται από ευρωπαϊκές χώρες. Αναφορικά με τις οικογένειες τους, εκείνες τι καθεστώς θα έχουν αν έρθουν στην Ευρώπη; Θα μπορέσουν να ενταχθούν στη κοινωνία ή θα αντιμετωπιστούν σαν «ξένο σώμα» και θα υποστούν διακρίσεις και χλευασμό σαν συγγενείς τρομοκρατών; Η τρίτη επιλογή αφορά τη παραμονή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και τυχόν μελλοντική δίκη τους από τις δικαστικές αρχές των χωρών που συνελήφθησαν ή/και κρατούνται, δηλαδή της Συρίας και του Ιράκ. Αυτή η επιλογή είναι δυνατόν να προξενήσει μια μικρή ανθρωπιστική κρίση γιατί χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν μπορούν μακροπρόθεσμα να επιβιώσουν στις αντίξοες συνθήκες των στρατοπέδων. Παράλληλα, είναι πιθανό με έκτακτα δικαστήρια να αποδοθούν σωρηδόν θανατικές ποινές στους αιχμάλωτους τζιχαντιστές για αντεκδίκηση, πράγμα που θα ανοίξει έναν νέο κύκλο αίματος και ίσως καταδικαστούν και αθώοι.

Ένα ακόμα σοβαρό γεγονός προς εξέτασιν αφορά και την Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να μελετήσουν ποιά είναι τα αίτια που παρακίνησαν τόσους πολλούς πολίτες της Ε.Ε. να καταταγούν στο Ισλαμικό Κράτος, χιλιόμετρα μακριά από τις πατρίδες τους. Επίσης, πρέπει να εξεταστεί και το γιατί παρόλο που τους προσφέρθηκαν τόσα αγαθά από τα ευρωπαϊκά κράτη, εκείνοι προτίμησαν να ζήσουν με κακουχίες και ακόμα χειρότερα να πλήξουν τις χώρες που τους ανέθρεψαν.

Από το άρθρο φαίνονται και οι αρνητικές συνέπειες μιας αμερικανικής αποχώρησης από τη Συρία. Οι Κούρδοι θα βρεθούν μεταξύ «σφύρας και άκμονος» έχοντας είτε να πολεμήσουν τον τουρκικό στρατό και τους συμμάχους του είτε να ελεγχθούν από το συριακό καθεστώς. Καμία επιλογή δεν τους βοηθά διότι θα πολεμήσουν ή θα διαπραγματευθούν από μειονεκτική θέση, κάτι που πιθανόν να τους στερήσει την αυξημένη αυτονομία. Ταυτόχρονα, η Ουάσινγκτον θα φανεί ότι εγκαταλείπει τους συμμάχους της, οι οποίοι απέδειξαν έμπρακτα τη προσήλωσή τους στην εξάλειψη του κοινού εχθρού, του Ισλαμικού Κράτους. Τυχόν, λοιπόν, αναχώρηση των Αμερικανών θα προκαλέσει νέο γύρο συγκρούσεων. Η «στροφή» της κυβέρνησης Τράμπ μέχρι στιγμής έχει σώσει τους Κούρδους, όμως όλα είναι ρευστά.

[i] Το άρθρο αποτελεί μετάφραση στα ελληνικά. Το πρωτότυπο στα γαλλικά δημοσιεύτηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2019 στην εφημερίδα Liberation γραμμένο από τους Luc Mathieu και Willy Le Devin. Είναι προσβάσιμο στον σύνδεσμο:  https://www.liberation.fr/planete/2019/02/25/irak-ces-jihadistes-francais-que-paris-n-est-pas-presse-de-recuperer_1711532 (ημερομηνία και ώρα πρόσβασης: 26 Φεβρουαρίου 2019, 21:30).