Κέντρο Ανατολικών Σπουδών

Αυτή η ανάδειξη προκάλεσε, εύλογα, την απορία σχετικά με το πόσο ανεκτικός μπορεί να είναι ο τουρκικός λαός σε καταπάτηση διεθνών συνθηκών και δικαιωμάτων εξαιτίας της στήριξης του στο πρόσωπο του Τούρκου Προέδρου.

Τα ποσοστά της χώρας που επιθυμούσαν μια ένοπλη εισβολή στη Συρία ήταν περιορισμένα ενώ σύμφωνα με δημοσκοπήσεις πάνω από το 49.7% τάσσεται κατά της ανάμειξης της Τουρκίας στη Λιβύη. Οι δηλώσεις πατριωτισμού του Ερντογάν περί προστασίας τούρκων απόγονων που ζουν στη Λιβύη φάνηκε να μην έχουν την απήχηση που αναμενόταν αφού πολλά διεθνή μέσα επικοινωνίας ανέφεραν μεταξύ άλλων πως η Άγκυρα πήγε στη Λιβύη για να μείνει, όπως έκανε και με τη Συρία.

Όλα τα ήδη αναφερόμενα φαίνεται να βρίσκονται κάτω από την «ομπρέλα» του νέου Αμυντικού Δόγματος που διέπει την πολιτική σκηνή της Τουρκίας και ακούει στο όνομα «Γαλάζια Πατρίδα». είναι η μεγάλη απόδειξη των επεκτατικών βλέψεων του Ερντογάν εφόσον ο χάρτης που απεικονίζει το στόχο του Τούρκου προέδρου αφόρα μεγάλες εκτάσεις που δεν ανήκουν στην Τουρκία, χερσαίες και  θαλάσσιες εκτάσεις συν  ό,τι τις αφορά (θαλάσσιες ζώνες, υφαλοκρηπίδα, ορυκτός πλούτος- υδρογονάνθρακες).

Το Μνημόνιο συνεργασίας, η αγορά των αντιπυραυλικών συστημάτων από τη Ρωσία παρά τις αντιρρήσεις, τις προειδοποιήσεις και τους εκφοβισμούς, που έπεσαν στο κενό, από την πλευρά των Η.Π.Α., η εισβολή στη Συρία στο όνομα της ειρήνης και της δημοκρατίας, οι απειλές για μελλοντικές γεωτρήσεις σε θάλασσα που δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία της γειτονικής χώρας, είναι γεγονότα που επιβεβαιώνουν την αποφασιστικότητα του Ερντογάν να επιτύχει τους στόχους του και να αναδείξει την Τουρκία κυρίαρχη δύναμη στο διεθνές σκηνικό.

Λέγεται πως οι σωστότερες λέξεις για τον χαρακτηρισμό του Τούρκου προέδρου είναι τα επίθετα: εμμονικός και επικίνδυνος. Η εμμονή του να ανακηρυχτεί διάδοχος του Μουσταφά Κεμάλ και επομένως εθνοπατέρας είναι αυτό που τον παρακινεί να μη διστάζει, να διακινδυνεύει και να «δοκιμάζει» την ανοχή της διεθνούς κοινότητας. Είναι αυτοί οι ισχυρισμού που οδήγησαν στο τέλος του 2019 πολιτικούς αντιπάλους του Ερντογάν (που κάποτε ανήκαν στο δυναμικό του AKP),  να δημιουργήσουν τα δικά τους πολιτικά κόμματα με σκοπό να του εναντιωθούν και να συσπειρώσουν όσους δεν επιθυμούν να είναι μέρος των κινήσεων και αποφάσεων του Ερντογάν.

Σε τέσσερα χρόνια από τώρα, στην επέτειο των 100 χρόνων ανεξαρτησίας της τουρκικής δημοκρατίας ο Ερντογάν επιθυμεί να «παρουσιάσει» μια Τουρκία ισχυρότατη οικονομικά, επενδυτικά αλλά κυρίως, και πάνω από όλα, εδαφικά. Στη σκέψη του, αυτό είναι το κύριο συστατικό της επιτυχίας  και της αφοσίωσης που κατέκτησε ο  Κεμάλ και αυτό είναι το σημείο που θα επιδιώξει την ταύτιση με τον ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας. Οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές και πολύ σύντομα θα συμπληρώσουν το πάζλ της συλλογικής δράσης του κόμματος του AKP και των υποστηρικτών του.

Η  Βρετανία ουσιαστικά ποτέ δεν πίστεψε ολοκληρωτικά στο φαινόμενο της ευρωπαϊκης ολοκλήρωσης και καθόλη τη διάρκεια του ήταν με το ένα πόδι μέσα και το άλλο έξω από αυτή. Η ειδική σχέση που απολάμβανε με τις ΗΠΑ και η ηγετική της θεση στον χώρο της Κοινοπολιτείας της έδιδαν μια άλλη οπτική για το ενοποιητικό εγχείρημα.

Συνεχίζοντας να έχει μια σειρά ιδεοληψιών για τη θέση  της στο μεταπολεμικό διεθνές σύστημα και το «ειδικό βάρος» που η ίδια απένειμε στον εαυτό της αρνείται να συμμετάσχει στα αρχικά στάδια της συνεργασίας των χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Απορρίπτει το εγχείρημα Σιουμάν προτάσσοντας τον εντονο σκεπτικισμό της για μεταβίβαση εθελούσιας εξουσίας σε υπερεθνικούς οργανισμούς, κάτι που ισχύσε καθόλη τη διάρκεια παραμόνης της στην ΕΕ. Η ίδια ευρωσκεπτικιστική λογική επικρατεί και κατά τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ).

Διαβλέποντας η Βρετανία ότι η άρνηση της εγκυμονούσε συγκεκριμένους κινδυνους για τα οικονομικά της συμφέροντα πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθερων Συναλλαγών το 1960 μαζί με άλλα έξι κράτη. Ωστόσο, επρόκειτο για ενα οργανισμό μειωμένων προσδοκιών που δεν ευοδώθηκαν.

Επανατοποθετούμενοι θετικά ως προς την διαδικασία ολοκλήρωσης οι Βρετανοί θα υποβάλουν αίτηση το 1962 για είσοδο στην ΕΟΚ. Ο Γάλλος Πρόεδρος Ντε Γκολ θα θέσει βέτο το 1963 ένεκα διαφωνιών για τους όρους εισδοχής της Βρετανίας και λογω των φιλοαμερικανικών δεσμών της. Σε γεωπολιτικό επίπεδο οι Γάλλοι ανησυχούσαν ότι τυχόν είσοδος των Βρετανών στην κοινότητα θα υπονόμευε την γαλλο-γερμανική προσέγγιση.

Θα ακολουθήσει δεύτερο γαλλικο βέτο το 1968, αλλά η αποχώρηση Ντε Γκολ από την εξουσία το 1969 άνοιξε το δρόμο για την ένταξη της Βρετανίας στην κοινότητα την 1^η Ιανουαρίου 1973.

Η Βρετανία συνεχίζει να αναπτύσει και να ακολουθεί μια suis generis πορεία εντός της ΕΕ εμφανές στοιχείο και από την άρνηση της να ενταχθεί στην ζώνη Σένκεν και στην Ευρωζώνη. Αν και επιθυμεί τα οικονομικά κυρίως οφέλη που προκύπτουν από την ιδιότητα της ως κράτος –μέλος της Ένωσης αρνείται να καταβάλει το τίμημα.

Εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, η οικονομική κρίση που εκκολάφθηκε στις ΗΠΑ το 2008  και διαχύθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην ευρωζώνη ανατροφοδότησε τον εντονο ευρωσκεπτικισμό των Βρετανών πολιτικών που ήθελαν να δουν την έξοδο του ΗΒ από την ΕΕ.    Πολιτικοί όπως ο Ντειβιντ Κάμερον, ο νυν πρωθυπουργός Μπορις Τζόνσον και ο Ναιτζελ Φαρατζ ηγέτης του Βρετανικού Κόμματος Ανεξαρτησιας βγήκαν μπροστά με διάφορα επιχειρήματα εναντίον της ΕΕ και των Πολιτικών της. Προεξέχουσα θέση στην φαρέτρα τους είχε το αντιμεταναστευτικό χαρτί: Πόσο καιρό η Βρετανία θα επωμίζεται το βάρος της μεταναστευσης στη χώρα από την καθημαγμένη οικονομικά ΕΕ για πολιτικές που η ίδια δεν συνενούσε; Η νίκη των Τόρις το 2015 έδωσε την ευκαιρία στον Ντειβιντ Καμερον να υλοποιήσει την προεκλογική του δέσμευση για την διενέργεια δημοψηφίσματος.

Τον Ιούνιο του 2016 ο βρετανικός λαός με 52 τοις εκατό υπέρ και 48 εναντιον ψήφισαν την έξοδο τους από την Ένωση. Από την πλευρά της η ΕΕ αναγκάστηκε να ενεργοποιήσει το  άρθρο 50, το οποίο θεσπίστηκε για πρώτη φορά με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας (2007).

Ολοι έχουμε δει στους τηλεοπτικούς δέκτες  το «σίριαλ» και τη σοβούσα εδω και τριάμιση χρόνια πολιτική κρίση που προκαλούσε στην πολιτική σκηνή της Βρετανίας το Brexit, καθώς και τα προβλήματα που αυτό δημιούργησε στις σχέσεις Βρετανίας –ΕΕ. Δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε και στο θέμα του λεγόμενου backstop, της ρήτρας για την αποφυγή σκληρών συνόρων μεταξύ του Ιρλανδικού Κράτους και της Βόρειας Ιρλανδία, έξέλιξη που αποτελεί ένα εν δυνάμει δυναμίτη για τη συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1988, η οποία τερμάτισε την εικοσαετή ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών στην Βόρεια Ιρλανδία.

Η λαϊκή ετυμηγορία που έφερε τον Μπόρις Τζόνσον στην εξουσία τον Δεκέμβριο με αυτοδύναμη κυβέρνηση του δίδει το περιθώριο να υλοποιήσει το Brexit έως τις 31 Ιανουαρίου. Ωστόσο, η μετα Βrexit εποχή  μπορεί να μην είναι τόσο ρόδινη για τους Βρετανούς.

Ο νόμος προβλέπει, πως όλοι οι εγχώριοι πάροχοι ίντερνετ υποχρεούνται να εγκαταστήσουν λογισμικό παρακολούθησης στα σημεία σύνδεσης της Ρωσίας με τον παγκόσμιο ιστό, με την διαδικασία να έχει αρχίσει από τον Σεπτέμβρη. Το λογισμικό αυτό επιτρέπει την συλλογή, έλεγχο, ανάλυση και φιλτράρισμα των πληροφοριών που εισέρχονται στη χώρα. Οι αρμόδιες αρχές θα ελέγχουν τις πληροφορίες και θα είναι σε θέση να μπλοκάρουν συγκεκριμένες διευθύνσεις περιορίζοντας το περιεχόμενο που μπορούν να έχουν πρόσβαση οι χρήστες. Το ίδιο θα ισχύσει για τα δεδομένα που οι χρήστες εισάγουν στο διαδίκτυο, τα οποία θα ελέγχονται προτού βγουν εκτός χώρας. Μέχρι το 2021 προβλέπεται να έχουν δημιουργηθεί κρατικά DNS (Domain Name System), που θα χρησιμοποιηθούν μόνο σε περιπτώσεις που θα αξιολογηθούν από την κυβέρνηση ως κρίση. Σημαντικός είναι ο ρόλος του watchdog, Roskomnadzor, σύστημα επίβλεψης με πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που εισέρχονται και εξέρχονται από τη χώρα.

Αξίζει να αναφερθούν και άλλα μέτρα θεσπισμένα από την κυβέρνηση με σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας στο διαδίκτυο. Κάποια από αυτά είναι η ποινικοποίηση των fake news και της δημοσίευσης αρνητικών σχολίων για τις αρχές, η απαγόρευση χρήσης εφαρμογών όπως το Telegram, DailyΜotion και LinkedΙn. Πιο πρόσφατη εξέλιξη αποτελεί η ψήφιση νόμου που χαρακτηρίζει bloggers, δημοσιογράφους και απλούς χρήστες του διαδικτύου ως ξένους πράκτορες σε περίπτωση που αναπαράγουν αναρτήσεις φορέων που χαρακτηρίζονται από το κράτος ως “ξένοι”. Μια δήλωση του Πούτιν, που άπτεται του πλαισίου των περιορισμών, είναι αυτή που αναφέρεται στην αντικατάσταση της “αναξιόπιστης” Wikipedia από μια αντίστοιχη ρωσικής προέλευσης εγκυκλοπαίδεια για αξιόπιστη ενημέρωση, εγχείρημα που φημολογείται ότι θα κοστίσει 30 εκατομμύρια δολάρια.

Ο νόμος, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως αμυντικό μέτρο, όπως προβλεπόταν, τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου του 2019 και από τότε, όπως έχει επιβεβαιωθεί από κρατικές αρχές, έχουν γίνει δοκιμές που ελέγχουν την λειτουργία του συστήματος, χωρίς όμως να έχουν κοινοποιηθεί τα αποτελέσματα. Μέχρι την 1η Απριλίου του 2020, την τελευταία μέρα υποβολής τροποποιήσεων για το νόμο, θα γίνονται επαναλαμβανόμενες δοκιμές του συστήματος, ενώ μετά το πέρας της προθεσμίας θα γίνεται τουλάχιστον μία ανά έτος, έτσι ώστε να ελέγχεται η λειτουργικότητα και η εντιμότητα του συστήματος σε περίπτωση κρίσης. Οι δοκιμές θα πραγματοποιούνται σε ομοσπονδιακό ή σε περιφερειακό επίπεδο.

Σύμφωνα με τους νομοθέτες, στόχος είναι η αποκοπή της Ρωσίας από τους παγκόσμιους server σε περίπτωση επίθεσης στον κυβερνοχώρο, ενώ αποβλέπει επίσης στην άμεση ανταπόκριση της Ρωσίας σε περίπτωση που κάποια Δυτική χώρα της απαγορεύσει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Πιθανή αφορμή για την προσήλωση στην εφαρμογή του συγκεκριμένου νόμου αποτελεί η δήλωση Τραμπ σχετικά με τη στρατηγική των ΗΠΑ στον κυβερνοχώρο, αν και ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι δεν θεωρεί πολύ πιθανή την πραγματοποίηση κυβερνοεπίθεσης των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας, και πως ο τομέας του διαδικτύου αποτελεί τομέα στον οποίο η Ρωσία πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί.

Οι κριτικοί αυτής της καινοτομίας κάνουν λόγο για απειλή της ελευθερίας στο διαδίκτυο, αφού το μέτρο αυξάνει τον κυβερνητικό έλεγχο στην ροή των πληροφοριών, δίνοντας νομιμοποιητική βάση στην εκτεταμένη παρακολούθηση του πληθυσμού από κρατικές υπηρεσίες. Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι θέλει να επιβάλει στο διαδίκτυο καθεστώς όπως αυτό που ισχύει στην ρωσική τηλεόραση, με μοναδικό σκοπό την διατήρηση του καθεστώτος και τον περιορισμό των αναταραχών, αποτέλεσμα των αυταρχικών πρακτικών της Μόσχας. Όπως είναι φυσικό, εκτεταμένες αντιδράσεις έχουν προκληθεί, με την μορφή διαδηλώσεων. Σύμφωνα με έρευνα του φορέα VTsIOM που διεξάχθηκε τον Απρίλιο, μόλις το 23% τάσσεται υπέρ του εγχώριου δικτύου ίντερνετ ενώ το 52% κατά.

Ο αντίλογος δικαιολογεί την ύπαρξη του νόμου, δίνοντάς του αμυντική χροιά, καθώς θα προστατεύσει το κράτος σε περίπτωση κυβερνοεπίθεσης ή σε περίπτωση που μία χώρα αρνηθεί στην Ρωσία την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ακόμη όπως γίνεται φανερό και από ορισμένες δηλώσεις του Πούτιν, η εξάρτηση από δυτικού τύπου καινοτομίες στον συγκεκριμένο τομέα είναι κάτι το οποίο καθιστά τη Ρωσία εξαρτώμενη από τη Δύση, καθιστώντας εύλογη την επιθυμία ανεξαρτησίας στον τομέα.

Αυτή η εξέλιξη δεν θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη, αφού αποτελεί κομμάτι μιας σειράς μέτρων που περιορίζουν όχι μόνο την ελευθερία στο διαδίκτυο αλλά και την ελευθερία της έκφρασης. Η αύξηση του κυβερνητικού ελέγχου στην ροή των πληροφοριών ενδέχεται να προκαλέσει ακόμη πιο εκτεταμένες αντιδράσεις όταν πραγματοποιηθεί πλήρης εφαρμογή του νόμου. Πάντως, οφείλεται να μην παραβλεφθούν οι λόγοι ασφάλειας που επικαλείται η κυβέρνηση και οι αρμόδιοι για την εφαρμογή του μέτρου. Μία χώρα όπως η Ρωσία με πολιτικές που δεν γίνονται αποδεκτές σε διεθνές επίπεδο, κινδυνεύει να γίνει υποδοχέας κυρώσεων από τρίτα κράτη. Επίσης, η θέσπιση επιθετικής πολιτικής στον τομέα του κυβερνοχώρου  από τις ΗΠΑ, είναι αναμενόμενο να μην αφήνει αμέτοχη την Ρωσία, η οποία οφείλει να λάβει προληπτικά μέτρα για να μην βρεθεί προ τετελεσμένων γεγονότων.

Συμπερασματικά, παρά τους αδιαμφισβήτητους περιορισμούς βασικών ελευθεριών που θέτει ο νόμος σε βασικές ελευθερίες, πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι λόγοι ασφάλειας όπως έχουν διατυπωθεί από την κυβέρνηση. Ούτως ή αλλιώς, η ύπαρξη της μιας συνθήκης δεν αναιρεί την ύπαρξη της άλλης. Αξίζει να σημειωθεί πως η έλλειψη ορισμού για το τι θα συνιστά “κρίση” που θα οδηγεί στην αποκοπή από τους παγκόσμιους server, συνιστά κενό που αφήνει περιθώριο για αυθαιρεσίες και καταχρήσεις του όρου.

Ερωτήματα που προκύπτουν από τα παραπάνω είναι αν Ρωσία θα καταφέρει εν τέλει να ανταπεξέλθει στην επιτυχή ολοκλήρωση του εγχειρήματος δημιουργώντας ένα αξιόπιστο και λειτουργικό δίκτυο, άξιο να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση κρίσης, και τι επιδράσεις θα έχει στην δημοτικότητα του Πούτιν και την επιβίωση του καθεστώτος αποτελώντας σταθεροποιητικό ή αποσταθεροποιητικό παράγοντα. Αποτελεί ζήτημα που χρήζει μελέτης και παρακολούθησης των εξελίξεων και της κατάστασης όπως θα διαμορφωθεί μετά την καταληκτική ημερομηνία των τροποποιήσεων, που πιθανώς θα γίνει προσθήκη και άλλων αυστηρότερων μέτρων. Η πιθανή επιτυχία του εγχειρήματος θα παρουσιάσει ενδιαφέρον όχι μόνο σε εγχώριο, αλλά και σε διεθνές επίπεδο, καθώς μικρότερες χώρες μπορεί να παραδειγματιστούν από την ενέργεια της Ρωσίας και να εφαρμόσουν παρόμοιες τεχνικές.

Πηγές:

Business Standard. (2019). Putin signs law that allows Russian authorities to isolate internet. [online] Available at: https://www.business-standard.com/article/pti-stories/putin-signs-controversial-internet-law-119050200041_1.html[Accessed 5 Dec. 2019].

Bremmer, I. (2019). The Quick Read About… Russia’s New Internet Law. [online] Time. Available at: https://time.com/5578737/the-quick-read-about-russias-new-internet-law/ [Accessed 5 Dec. 2019].

Daws, R. (2019). Russia seeks to replace Wikipedia as it accelerates “sovereign internet” plans. [online] Telecom Tech News. Available at: https://www.telecomstechnews.com/news/2019/dec/04/russia-replace-wikipedia-sovereign-internet-plans/ [Accessed 5 Dec. 2019]

Defenseworld.net. (2019). Russia to commence “Sovereign Internet” Project from November. [online] Available at: https://www.defenseworld.net/news/25554/Russia_to_commence____Sovereign_Internet____Project_from_November#.XejsjugzaM8 [Accessed 5 Dec. 2019].

Duma.gov.ru. (2019). № 608767-7 В архиве. [online] Available at: https://sozd.duma.gov.ru/bill/608767-7 [Accessed 5 Dec. 2019].

Ivanko, I. (2019). Majority of Russians Oppose ‘Sovereign Internet’ Bill – Poll – The Moscow Times. [online] The Moscow Times. Available at: https://www.themoscowtimes.com/2019/04/29/majority-of-russians-oppose-sovereign-internet-bill-study-a65419 [Accessed 25 Nov. 2019]

Jay, J. (2019). Russia’s Sovereign Internet Law set to isolate Internet traffic. [online] Teiss. Available at: https://www.teiss.co.uk/russias-sovereign-internet-law/ [Accessed 5 Dec. 2019].

‌Moon, M. (2019). Russia’s “sovereign internet” law takes effect. [online] Engadget. Available at: https://www.engadget.com/2019/11/02/russia-sovereign-internet-law-takes-effect/ [Accessed 5 Dec. 2019].

Meduza.io. (2019). Russian lawmakers pass first draft of Internet-isolation legislation. [online] Available at: https://meduza.io/en/news/2019/02/12/russian-lawmakers-pass-first-draft-of-internet-isolation-legislation  [Accessed 27 Nov. 2019]

Randall, I. (2019). Russia ‘to start testing new internal version of the web’. [online] Mail Online. Available at: https://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-7613205/Russia-start-testing-new-internal-version-web-amid-fears-widespread-censorship.html [Accessed 25 Nov. 2019]

Reuters Editorial. (2019). Russian lawmakers approve second reading of “sovereign” Internet bill. [online] Available at: https://www.reuters.com/article/us-russia-internet-bill/russian-lawmakers-approve-second-reading-of-sovereign-internet-bill-idUSKCN1RN0UX  [Accessed 5 Dec. 2019].

Rondeaux, C. (2019). Why Russia’s Attempt to Create Its Own Tightly Controlled Internet Could Backfire. [online] Worldpoliticsreview.com. Available at: https://www.worldpoliticsreview.com/articles/28313/why-russia-s-attempt-to-create-its-own-tightly-controlled-internet-could-backfire [Accessed 5 Dec. 2019].

‌Russia laws ban “disrespect” of government and “fake news.” (2019). BBC News. [online] 7 Mar. Available at: https://www.bbc.com/news/world-europe-47488267 [Accessed 5 Dec. 2019].

Simes, D. (2019). Russian Law Allowing Gov’t to Disconnect From the Global Internet Takes Effect. [online] CNSNews.com. Available at: https://www.cnsnews.com/article/international/dimitri-simes/russian-law-allowing-govt-disconnect-global-internet-takes [Accessed 25 Nov. 2019]

‌‌The Moscow Times. (2019). Russia’s New ‘Foreign Agent’ Law, Explained. [online] Available at: https://www.themoscowtimes.com/2019/12/02/russias-new-foreign-agent-law-explained-a68311  [Accessed 5 Dec. 2019].

Κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων υπήρχαν αναφορές για ελεύθερους σκοπευτές ακροβολισμένους σε ταράτσες, οι οποίοι πυροβολούσαν αδιακρίτως προς τους διαδηλωτές αλλά και τις δυνάμεις καταστολής. Μια αναδρομή στην ιστορία θα μας θυμίσει πως παρόμοιες τακτικές είχαν συμβεί και στο πραξικόπημα εναντίον του Τσάβες, στη Βενεζουέλα το 2002. Αρκετοί αξιωματούχοι της κυβέρνησης στο Ιράκ έχουν αναφερθεί, αρκετό καιρό πριν το ξέσπασμα των αναταραχών, σε προσπάθειες υποκίνησης εξέγερσης εναντίον της κυβέρνησης και στην ύπαρξη πολλών συνεργατών των ΗΠΑ στο Ιράκ. Αυτό ίσως να εξηγεί και την κίνηση της ιρακινής κυβέρνησης να καθαιρέσει τον δημοφιλή αξιωματικό Abdul Wahab Al-Saadi (υποστηρίζεται πως διατηρεί στενές σχέσεις με τον στρατό των ΗΠΑ) από τη θέση του ως διοικητή των Ιρακινών Αντιτρομοκρατικών Δυνάμεων (ICTS) χωρίς αιτιολόγηση.

Επίσης, παρατηρείται μεγάλη έξωθεν επιρροή και στο συντονισμό των διαδηλώσεων μέσω social media. Αναλυτές, όπως ο Δρ. Marc Owen Jones, υπολογίζουν πως στις εκστρατείες επιρροής στα social media (κυρίως μέσω Twitter) περίπου το 20% των λογαριασμών πιθανότατα είναι ψεύτικοι. Πολλοί από αυτούς του λογαριασμούς δημιουργήθηκαν μόλις στις αρχές Οκτωβρίου, δεν έχουν καθόλου δεδομένα θέσης και δημιουργήθηκαν ή/και χρησιμοποιούνται από iPhones (ένα μοντέλο κινητού τηλεφώνου που οι αναλυτές αμφιβάλλουν κατά πόσο είναι δημοφιλές στους μέσους Ιρακινούς πολίτες).

Παράλληλα η κατάσταση είναι τεταμένη και στα δυτικά της χώρας και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή Anbar. Η εν λόγω περιοχή έχει μεγάλη στρατηγική σημασία για τη πρόσβαση στη Συρία και την διατήρηση του Σιιτικού Άξονα. Ελέγχεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από στρατιωτικές ομάδες σιιτών φίλα προσκείμενων στο Ιράν, οι οποίες αποτελούν την ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή. Στην Anbar υπάρχουν και δυνάμεις των ΗΠΑ με 5000 στρατιώτες σε δύο βάσεις, οι οποίες είναι οι μόνες που μπορούν αντιπαραταχθούν στις σιιτικές ομάδες. Παράλληλα η ισραηλινή αεροπορία χτυπάει συνεχώς θέσεις των σιιτικών στρατιωτικών ομάδων, γεγονός που έχει δημιουργήσει ένταση στην περιοχή και μια ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια επιβολής αυτών των ομάδων. Την ίδια στιγμή αμερικανικές πηγές αναφέρουν πως το Ιράν διοχετεύει βαλλιστικούς πυραύλους μικρής εμβέλειας στο Ιράκ προκειμένου να ισχυροποιήσει την θέση του.

Μένει να δούμε κατά πόσο θα είναι πετυχημένη η προσπάθεια του αντί-ιρανικού συνασπισμού να επιφέρει πλήγμα στο Ιράν μέσω μιας αλλαγής καθεστώτος στο Ιράκ ή αν θα αποτύχει για μια ακόμη φορά. Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται να σταματήσει η προσπάθεια περιορισμού του Ιράν, καθώς εκτός από το Ιράκ παρόμοια γεγονότα παρουσιάζονται και στον Λίβανο. Μην ξεχνάμε όμως, πως η αντίστοιχη προσπάθεια στη Συρία, ασχέτως τελικής έκβασης, είχε σαν αποτέλεσμα ένα μακροχρόνιο και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο.

Στα ΜΜΕ της Ελλάδας και του εξωτερικού αλλά και σε ορισμένες επιστημονικές μελέτες δυστυχώς, αναπαράγεται η θέση πως το Ισλάμ αποτελεί επιθετική Θρησκεία από “τα πάνω προς τα κάτω”, εννοώντας φυσικά πως η ηγεσία του όλου οικοδομήματος λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να συνεχίζεται η αιματοχυσία. Το ερώτημα που τίθεται, είναι εάν έχουν δοκιμάσει να μετριάσουν το πρόβλημα αυτό οι ίδιοι οι ηγέτες των μουσουλμάνων.

Η αλήθεια είναι διαφορετική. Πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες καταδικάζουν τις επιθέσεις αυτές. Μάλιστα, τον Μάιο του 2018, εβδομήντα μουσουλμάνοι κληρικοί από το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και την Ινδονησία^[1] εξέδωσαν Fatwa^[2] κατά της οιασδήποτε μορφής τρομοκρατίας και βίας. Η καταδίκη αυτή, βασιζόταν στην προσέγγιση πως ο βίαιος εξτρεμισμός αλλά και η τρομοκρατία είναι έννοιες εκ διαμέτρου αντίθετες με τις αρχές του Ισλάμ.

Στον αντίποδα, πολλές άλλες δημόσιες δηλώσεις άλλων κληρικών χαρακτηρίζονται ριζοσπαστικές ή και επιθετικές, και οι πομποί των δηλώσεων αυτών χαρακτηρίζονται τρομοκράτες. Το μείζον πρόβλημα κατά την άποψη του γράφοντος, είναι πως πολλάκις το Ισλάμ αντιμετωπίζεται ως κάτι “ξένο”, ή “άλλο” σε σχέση με τον “Δυτικό κόσμο.” Αυτό δημιουργεί φυσικά την προκατάληψη πως οι μουσουλμάνοι θρησκευτικοί ηγέτες που μιλούν στους πιστούς τους, τρέφουν εχθρικά αισθήματα για τους δυτικούς, ή ακόμη πως σε κάθε ομιλία θρησκευτικού ηγέτη, υποβόσκει ο εξτρεμισμός.

Το παραπάνω, οδηγεί σε μία μοιραία διαίρεση: οι μουσουλμάνοι ηγέτες αντιμετωπίζουν ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα όταν καλούνται να τοποθετηθούν για μια τρομοκρατική επίθεση. Είτε η κοινότητα τους πρέπει να θρηνήσει τα θύματα ως μέρος της βίας που υιοθετείται από ένα μικρό μέρος ριζοσπαστών ιδεολόγων, είτε πρέπει να αισθάνονται το αίσθημα ντροπής που μοιράζονται κοινές πεποιθήσεις στα περισσότερα ζητήματα με αυτούς.

Φυσικά, η καταδίκη μιας βίαιης επίθεσης δεν εξαργυρώνει τα γεγονότα, ούτε δίδει συγχωροχάρτι σε κανέναν. Αντιθέτως, εξακολουθεί να απεικονίζει κάποιον “άλλο” ως αποκλειστικά υπαίτιο. Επιπρόσθετα, ενισχύεται το αίσθημα αδυναμίας των ηγετών κληρικών να ελέγξουν τους πιστούς τους και αναπόφευκτα οδηγεί στην άποψη πως δεν μπορούν να λύσουν τα εσωτερικά τους ζητήματα. Άρα; Χρειάζονται εξωτερική βοήθεια.

Η εμφανής θέληση που εμφανίζουν οι Δυτικοί για διαρκή αρωγή σε κάθε εσωτερικό ζήτημα των μουσουλμάνων, οδηγεί στην περιθωριοποίηση ορισμένων ομάδων, οι οποίες θα μπορούσαν υπό προϋποθέσεις να ταχθούν στο άρμα της βιαιότητας.

Μια εναλλακτική πρόταση, θα μπορούσε να είναι η απάντηση των μουσουλμάνων μετά τις βομβιστικές επιθέσεις του Μαραθωνίου της Βοστόνης το 2013. Η κοινότητα της περιοχής, έμεινε μακριά από καταδίκες ή θυματοποίηση, και στάθηκε στην ανάκαμψη και τη θεραπεία τόσο των μουσουλμάνων όσο και των μη. Μια τέτοια πρόταση είναι πράγματι ριζοσπαστική. Αντίθετα με τις πάγιες πρακτικές καταδίκης ή υπέρμετρης ανάγκης για να θεωρηθεί κάποιος θύμα, η προσπάθεια της ανάπτυξης αντανακλαστικών κοινής αντιμετώπισης είναι μια δομή μπορεί να γίνει μάθημα για όλες τις πλευρές. Και μάλιστα, δεν αποτελεί καλύτερη ή χειρότερη πρακτική σε σχέση με άλλες· αυτή η πρακτική λειτουργεί. Και πρέπει να αποτελέσει την εφαλτήριο θεωρία της οριστικής επίλυσης του προβλήματος αυτού.

^[1] Ingber, Sasha, “70 Muslim Clerics Issue Fatwa Against Violence And Terrorism,” NPR.org, 11 Μαΐου 2018, https://n.pr/2DMKJgp

^[2] Fetwa: η μη δεσμευτική αλλά αξιόπιστη νομική άποψη ή διδακτική ερμηνεία που μπορεί να δώσει ένας σεϊχουλισλάμης, ειδικευμένος νομικός ή μουφτής, σε θέματα που σχετίζονται με τον ισλαμικό νόμο

*Ο Μηνάς Λυριστής είναι απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και μεταπτυχιακός φοιτητής Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.